Filologu austriak, Johann Georg von Hahn, dha një kontribut të jashtëzakonshëm sa i përket studimeve të detajuara mbi historinë shqiptare.
Hahn-i merret si themelues i studimeve shqiptare. Ai ka mbledhur material në vend, mësoi gjuhën shqipe dhe dëshmoi përkatësinë e shqipes si gjuhë e familjes indoevropiane.
Literatura parësore e tij përfshin veprat si “Albanesische Studien”, Bd. 1-3, Jena 1854, reprint Dion, Karavias, Athinë, më 1981, “Griechische und albanesische Märchen”, Bd. 1-2, Lajpcig, më 1864, Mynih / Berlin, më 1918 ,”Reise durch die Gebiete von Drin und Wardar”, Vjenë, më 1867 dhe si literatura dytësore Gerhard Grimm,”Johann Georg von Hahn (1811-1869) – Leben und Werk”, Visbaden, më 1964.
Nga dëshmia e këtyre përkthimeve të zgjedhura nga gjermanishtja origjinale, udhëtimet e tij në luginat malore të Shqipërisë qendrore, nxjerrë nga studimet e tij me tre vëllime shqiptare dhe ekspedita e tij e fundit, “Udhëtimi nga Beogradi në Salonika”, nuk ka gjasa të botohen në anglisht në plotësi.
Ai ka vepra të jashtëzakonshme si koleksioni i tij pionier i përrallave popullore shqiptare (gjëra të mira, të errëta, elemente tërheqëse të mitologjisë) si dhe ekzaminimi i tij i dashurisë së burrave të rinj për djemtë adoleshentë që mbeti një kalim tradicional i jetës për disa nga fiset malësore të Shqipërisë:
“Ndjenja e të dashuruarit për djalin është e pastër si rrezet e diellit … është pasioni më i lartë dhe më i lartësuar për të cilin është i aftë gjoksi njerëzor.
Von Hahn lindi në Frankfurt më 1811 dhe studioi juridik në Heidelberg, i cili e kualifikoi atë për të punuar, nga 1834 deri më 1843, në kombin e sapo pavarur të Greqisë, të cilit i ishte dhënë një mbret bavarez. Von Hahn më vonë kaloi në shërbimin e Prusisë (i bashkangjitur konsullatës së tyre të Athinës nga 1844), pas së cilës besnikëritë e tij migruan në Vjenë.
Emërimi i tij si konsull austro-hungarez në Janinë më 1847 bëri që ai të fillojë të dashurojë të gjitha gjërat shqiptare, si dhe me Pashalikun kozmopolit të Rumelisë, të drejtuar nga Ali Pasha midis viteve 1789-1822.
Postet e tij të mëvonshme në karrierë, konsull në ishullin e Syros (1851) dhe konsull i përgjithshëm në Athinë (1869), i dhanë kohën për të përfunduar studimet e tij pioniere shqiptare.
Një koleksion shtesë i veprimeve popullore greke dhe shqiptare u shtyp më 1864. Von Hahn furnizoi kancelarinë austro-hungareze me informacion statistikor në lidhje me mallrat tregtare, popullsinë dhe përkatësinë etnike dhe besnikërinë fetare të komuniteteve të ndryshme brenda Shqipërisë. Ekspedita e tij e fundit e madhe në Shqipëri kishte një qëllim të qartë strategjik: vrojtimin e një rruge të mundshme hekurudhore për në Selanik.
Të gjitha fuqitë e huaja në këtë periudhë ishin të interesuar të kuptonin ndarjen shekullore të Shqipërisë midis dy dialekteve rivale: gegëve dhe toskëve.
Ky kufi gjuhësor qëndronte larg vijës së prishjes midis Perëndimit Katolik Romak dhe Lindjes Ortodokse, edhe pse Shqipëria kishte një shumicë myslimane.
Gegët pushtuan malësinë veriore të Shqipërisë dhe nën sistemin bajraktar mund të shërbenin si ushtarë, mercenarë nën kryepriftërinjtë e tyre të klanit.
Toskët e Jugut pushtuan luginat më pjellore të Jugut dhe ishin të kënaqur të mbeteshin pjesë e Perandorisë Osmane, idealisht si një aleat i afërt autonom. Ata do të dominonin Shqipërinë gjatë epokës komuniste të Enver Hoxhës.
Pra, ky koleksion i shkrimeve të von Hahn siguron një vështrim intrigues, nëse është anash, në politikën komplekse të fundit të shekullit të 19-të.
Ky autor pastaj të prezanton me punën e Robert Elsie (1950-2017), përkthyes-redaktor. Nëse von Hahn është babai i studimeve shqiptare, Elsie është trashëgimtari i tij i madh.
Elsie ishte magjepsur nga gjuhët dhe përmes Universitetit të Bonit ishte në gjendje të udhëtonte brenda kufijve të mbyllur të Shqipërisë në vitet 1970.
Ai do të përkthente ose shkruante mbi 60 libra për Shqipërinë, nga koleksionet e poetëve bashkëkohorë në epikën kombëtare, duke hulumtuar historinë fisnore, si dhe duke mbledhur tekste historike, llogari të hershme të udhëtimeve dhe studimet e para fotografike.
Ashtu si von Hahn, ai do ta subvenciononte këtë vepër shkencore përmes një page të Gjermanisë, duke punuar për Ministrinë e Jashtme (1982-87) dhe më vonë si përkthyes (2002-13) për Tribunalin Ndërkombëtar të Krimeve të Luftës.
Njohuritë e mëdha të Robert Elsie për Shqipërinë akoma ndahen me botën përmes një faqe në internet të ndarë në pesë degë temash. Në vitin 2017 trupi i tij u transportua për të qëndruar në Bibliotekën Kombëtare të Shqipërisë,
përpara se të varroset në atdheun e tij të adoptuar. / Shefket Bujari
