Qëndrime Pro-Shqiptare dhe Pro-Arvanitase në Shekullin e XIX
Ky artikull analizon pikëpamjet e Lampros Koutsonikas (Togëtar në Ushtrinë Greke, autor i “Historia e Përgjithshme e Revolucionit Grek”) dhe një teksti shkollor grek të vitit 1808, siç dokumentohet nga imazhet e siguruara. Këto tekste, të shkruara në një periudhë formuese për shtetin modern grek, ofrojnë një dëshmi të rëndësishme mbi perceptimet e kohës për shqiptarët dhe arvanitasit, shpesh në kontrast me narrativat nacionaliste të mëvonshme.
Shqipëria është Iliria dhe Epiri
Teksti shkollor i Gjeografisë i vitit 1808, i titulluar “ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ” (Gjeografi) nga Adam Kristian Gaspari dhe i përkthyer nga Kiriakou Kapetanakis, ofron një përkufizim gjeografik që përfshin territorin shqiptar brenda një kuadri historiko-gjeografik më të gjerë.
Teksti afirmon qartë: “Shqipëria (Iliria dhe Epiri) shtrihet në perëndim të Maqedonisë, përgjatë Adriatikut dhe Mesdheut…” [Shih imazhin 1.].
Kjo tregon se, në diskursin akademik të kohës (1808), Shqipëria nuk shihej si thjesht një rajon i ndarë, por si një hapësirë gjeografike që përfshinte territoret historike të Ilirisë dhe Epirit. Ky përkufizim thekson një vazhdimësi të qartë gjeografike dhe historike përballë narrativës së mëvonshme greke që synoi të përfshinte Epirin vetëm si grek dhe të shpërfillte identitetin shqiptar.
Koutsonikas Mbi Vlorën dhe të ashtuquajturin Vorio Epir
Në veprën e tij, Koutsonikas i kushton një kapitull “HISTORISË SË SHQIPËRISË” (ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ). Ai thekson autoktoninë dhe dominimin etnik shqiptar në Vlorë.
“Dhe krahina e Vlorës shtrihet në bregdetin e Detit Jon… Dhe e gjithë krahina e Vlorës banohet tërësisht nga shqiptarë që flasin gjuhën shqipe dhe natyrisht e klasifikon Vlorën në vendin e Shqipërisë. Përveç një fshati të quajtur Palasa… banorët e të cilit flasin dialektin grek…” [Shih imazhin 3]
Kjo citon qartë se Vlora dhe rrethina e saj ishin pothuajse tërësisht shqiptare dhe i përkisnin Shqipërisë gjeografikisht. Koutsonikas sfidon narrativën e “Epirit të Veriut” (Βορείου Ηπείρου), duke deklaruar: “Sado që të kërkosh askund nuk do të gjesh termin gjeografik të ‘Epirit të Veriut’.” Kjo dëshmi refuzon shpikjen gjeografike të mëvonshme, e cila u përdor për të avancuar pretendimet territoriale greke.
Koutsonikas Mbi Kastriotët
Koutsonikas, duke shkruar për krahinën e Krojas (Krujës), përmend figurën e Gjergj Kastriotit Skënderbeut duke e identifikuar si “Mbret i Shqipërisë, bir i vërtetë i Gkerarisë -Gegërisë*” (një gabim i lehtë, ndoshta duke iu referuar zonës së Matit ose Dibres, por me theks në origjinën e tij).
Ky përcaktim e vendos qartë heroin kombëtar shqiptar, Skënderbeun, në kontekstin e tij të natyrshëm shqiptar, si sundimtar i Shqipërisë, dhe i jep atij një status të rëndësishëm historik në luftën kundër Perandorisë Osmane [Shih imazhin 4].
Koutsonikas Mbi Gjuhën Shqipe
Në një tjetër fragment me rëndësi të thellë, Koutsonikas ofron një interpretim unik të origjinës së gjuhës shqipe.
“Besoj se dialekti i shqiptarëve në qytetet e Greqisë, për shkak të shkrimit dhe arsimit, u tjetërsua, mori formën e gjuhës së lashtë të paraardhësve tanë, dhe u bë gjuha e zakonshme e grekëve. Ndërsa në Epir, shkrimi dhe arsimi dhanë pak dritë në vendet e Mollosëve dhe Thesprotëve, ku dialekti u tjetërsua, por ruajti elementë të fortë të dialektit të vjetër të thellë të pyjeve, dialektit të lashtë të Pelasgëve, i cili mori emrin shqip.” [Shih imazhin 5.]
Koutsonikas sugjeron se gjuha shqipe është “gjuha e Pelasgëve të lashtë”. Ky pozicion e lidh gjuhën shqipe drejtpërdrejt me popullsinë paragreke të Ballkanit, duke i dhënë asaj një status autoktonie dhe lashtësie të thellë në Greqinë dhe Epirin e lashtë. Kjo është një tezë radikale, thellësisht pro-shqiptare/arvanitase, e cila sfidon çdo përpjekje për t’i cilësuar shqiptarët si ardhës të vonë.
Mbi Dygjuhësinë e Shqiptarëve (Arvanitasve)
Një dokument tjetër i rëndësishëm është fragmenti nga një raport i Komitetit Filantropik (Filantropikis Eteria) rreth një shkolle për vajza në Dhimën e Akarnave (Athos) në 1871.
“…një mësuese fatkeqe në këtë shkollë, e cila di shqipen, ka gjithmonë me vete, herë nënën, herë tezen e saj, për të ndihmuar me gjuhën e njohur të vendit, zellin e fshatarëve drejt mësimit, ndryshe padituria e këtyre njerëzve…” [Shih imazhin 6]
Ky tekst, i shkruar në Greqinë e vitit 1871, dëshmon:
- Praninë dhe përdorimin e gjuhës shqipe (e quajtur shprehimisht “Albaniki”) në qarqet arvanitase pranë Athinës.
- Që gjuha shqipe ishte aq dominante (gjuhë amtare) saqë nevojitej një përkthyes ose ndihmës (nëna/tezja) që ta fliste atë për të komunikuar me nxënëset dhe fshatarët.
- Termi “padituria e këtyre njerëzve” reflekton tendencën e elitës së athinasve grekë për të parë gjuhën shqipe (dhe nënkupton kulturën arvanitase) si një pengesë për “helenizimin” dhe “arsimin”.
Të Dhënat e Regjistrimit të Popullsisë 1870
Regjistrimi i Popullsisë së Greqisë 1870, i botuar në 1872 nga Ministria e Brendshme/Jashtme [Shih imazhet 8. 7.], tregon përpjekjet e shtetit grek për të dokumentuar përbërjen e tij etnike. Në këtë kontekst:
Absolutisht nuk duhet të ketë dyshim se ky numër specifik (i gjetur në të dhënat origjinale të regjistrimit, por jo në këto fragmente), krahas të dhënave të popullsisë së kohës dhe kufijve gjeografikë të shtetit grek që duhen marrë parasysh, si dhe tendencës së shtetit grek për të zhdukur çdo komponent etnik “të ndryshëm,” nuk i përgjigjet realitetit. Kjo sepse regjistrimi i fokusuar në gjuhën e folur në shtëpi prekte lehtësisht vetëm gratë dhe fëmijët, pasi burrat ishin më shpesh “jashtë” shtëpisë dhe, rrjedhimisht, flisnin greqishten e tyre të “thyer” (si gjuhë tregtie ose pune) më shpesh.
Dhe sigurisht, në këto shifra nuk përfshihen ato komunitete arvanitase të cilat, në periudha më të hershme, kishin filluar të përvetësonin greqishten si gjuhë kryesore, duke rezultuar në humbjen e shqipes dhe, rrjedhimisht, të vetë kujtesës së origjinës së tyre.
Shkrimet e Lampros Koutsonikas dhe teksti shkollor i hershëm i Gjeografisë ofrojnë një perspektivë alternative mbi historinë dhe gjeografinë e Ballkanit në shekullin e XIX. Këto dëshmi, veçanërisht lidhja e gjuhës shqipe me Pellazgët dhe theksimi i dominimit etnik shqiptar në Vlorë (duke mohuar “Epirin e Veriut”), si dhe dëshmia e dygjuhësisë së arvanitasve në Greqinë e vjetër, shërbejnë si burime kryesore që forcojnë tezën për autoktoninë dhe rëndësinë historike të shqiptarëve dhe arvanitasve në jug të Ballkanit.
Këto burime sfidojnë narrativën kombëtare greke të shekullit XX, duke i dhënë kredibilitet pikëpamjes se arvanitasit janë kryesisht një popullsi autoktone, me një histori të thellë që i paraprin formimit të shteteve moderne. Përgatiti Elis Buba / usalbanianmediagroup.com
Albanian Souliotes men, engraving by Lemaitre from Provinces Danubiennes et Roumaines, by Chopin e Ubicini, Bosnie, Servie, by Chopin, Valachie, Moldavie, by Ubicini, L’Univers pittoresque, published by Firmin Didot Freres, Paris, 1856.
