(Nga Vincenzino Ducas Angeli Vaccaro)
Nga logografia magjepsëse e Teopompit (Kios 378 p.e.s. – 305 p.e.s.), në veprën “Historitë Filipike,” gjeografi Straboni (Amasia, Azia e Vogël, 63 p.e.s. – 20 d.e.s.), me qartësi dhe përcaktim vendi e kohe, në “Librin e Shtatë të Gjeografisë”, ofron të dhëna historike me rëndësi të madhe rreth pranisë së etnive autohtone që popullonin territorin e Epirit ose ndryshe Ilirisë së poshtme rreth shekullit të IV p.e.s.
Qasja gjeografike e Strabonit
Ndryshe nga gjeografia filozofike peripatetike e Ksenokratit dhe Ksenarkut të Seleukisë, dhe nga ajo Ptolemeike – kjo e fundit e bazuar në një studim dhe analizë doktrinarisht matematikore – gjeografia e Strabonit, përveçse thellësisht “Fizike,” mund të konsiderohet me siguri etnografike, ose më saktë akoma, antropologjike. Mjafton të vërehen vëzhgimet e tij mbi korelacionin midis elementit njerëzor dhe territorit, qoftë ky pozitiv apo kundërproduktiv në ndërveprimin e tyre; një popull malor izolohet në tribalitet në krahasim me atë bregdetar, i cili është më i prirur ndaj shkëmbimit ndërkulturor.
Përshkrimi i Epirit
Toka e Epirit, me qartësi të pashembullt drite, të cilën të gjithë heronjtë që po vdisnin thoshin se i mungonte shkëlqimi i saj; një dritë e gjallë, drithëruese, e prekshme dhe shkumëzuese në transparencën e saj. Gëzimi që ajo rrezaton zbut madje edhe bukurinë therëse të maleve fqinje; ia heq tmerrin e infinitit dhe i jep jetë fushave të afërta, dallgëve të qeshura që vazhdimisht dhe shpejt rinovohen; e gjithë kjo provokon një dëshirë të vazhdueshme për të menduar, por siç nuk ndodh në asnjë vend tjetër në botë, tek kushdo që përshkon ato toka. Kësaj i shtohet efekti fshikullues i erërave, gjeni të vërtetë, me të cilët është bujar qielli i Epirit: secila, me shpirtin e saj të veçantë, ngjall diçka jetësore duke e komplikuar vetë jetën.
Etnitë e Epirit sipas Teopompit
Në këtë tokë, raporton Straboni, Teopompi, në shekullin e IV p.e.s., numëron 14 kombe të Epirotesve, duke i specifikuar me aq detaje:
- KAONËT
- MOLOSËT
- TESPROTËT
- AMFILOKËT
- ATAMANËT (ndër të cilët ishin Orjcit)
- ETIKËT
- TINFEJT
- ORESTËT
- PAROREJT
- ATITANËT
- TALARËT
- PELAGONËT
- EMILIOTËT
- dhe PERREBËT.
Kultura dhe civilizimi
I njëjti burim na përcjell, me siguri të provuar dhe me njohuri që sigurisht nuk janë peripatetike, se ata “gëzonin një civilizim të mirë-vendosur dhe një kulturë të shkëlqyer”; për këtë dëshmon qartë edhe Plutarku, i cili ndër mbretërit e lashtë të Epirit numëron Tarritën e Lincestëve; Pirron Neoptolemin e Bakhiadëve Enkhelj, kjo e fundit një fis i përkufizuar prej tij, përveç Molosëve, si ndër më të fuqishmit, veçanërisht në Tesproti.
