Fati, por jo vetëm ai. Edhe mundësia, përkushtimi dhe zelli për të dhënë më të mirën, me mish e me shpirt, i dhanë Mikel Kodhelit jo vetëm mbiemrin Marubi, gurthemelin e një arti të mirëfilltë dhe të një shprehjeje figurative që e bëri fotografinë dëshmi të përhershme të historisë, por edhe një prej trashëgimive më të çmuara të fotografisë në Ballkan. Nuk ishte thjesht një bekim i rastësisë, por një meritë e fituar me punë e përkushtim. Keli e mbajti këtë barrë si një mision, e pruri si detyrim dhe e ofroi si një blatim për shenjtërinë, në të cilën ai besoi me devocion.
Shkodra dhe Shqipëria, fotografia dhe arti, historia dhe identiteti shqiptar, morën prej tij po aq sa edhe i dhanë në shenjë shpërblimi. Ai nuk ishte thjesht një fotograf, por një memorizues i përhershëm i kohës, një dëshmitar i heshtur i ndryshimeve dhe një mjeshtër i pavdekësimit të së tashmes për brezat e ardhshëm.
Nga Mikel Kodheli në Kel Marubi – Rrugëtimi i një mjeshtri
Mikel Kodheli, i njohur më vonë si Kel Marubi, hyri në botën e fotografisë që fëmijë, duke punuar si ndihmës në studion e Pietro Marubit, së bashku me vëllanë e tij, Matinë. Rreth vitit 1885, mjeshtri i tij e dërgoi në Trieste për t’u perfeksionuar në fotografinë profesionale nën kujdesin e Guglielmo Sebastianutti-t. Aty ai njohu teknika të avancuara, të cilat më vonë do t’i sillte në Shqipëri, duke pasuruar më tej traditën e nisur nga Marubi i parë.
Pas vdekjes së Pietro Marubit në vitin 1903, Kel Marubi trashëgoi jo vetëm studion dhe mjeshtërinë e fotografisë, por edhe mbiemrin e mjeshtrit të tij, në shenjë respekti dhe vazhdimësie të një tradite që tashmë kishte marrë një dimension të ri.
Përveçse një mjeshtër i fotografisë, Kel Marubi ishte edhe një patriot i përkushtuar. Ai u përfshi në lëvizjet për pavarësinë e Shqipërisë, duke e bërë studion e tij një qendër aktivitetesh patriotike. Në vitin 1908, në shtëpinë e tij u themelua klubi i parë patriotik “Gjuha Shqipe”, ndërsa në vitin 1913, flamuri i pavarësisë që u ngrit në Bashkinë e Shkodrës ishte qëndisur nga vajza e tij, Bernardina.
Studioja e tij u kthye në një vendtakim për figurat kryesore politike të kohës, ndërsa në vitin 1926 ai u emërua fotograf zyrtar i Mbretit Zog I, duke e dokumentuar me mjeshtëri jetën e mbretit dhe ngjarjet kryesore të periudhës.
Kontributi në fotografinë shqiptare dhe evropiane
Puna e Kel Marubit nuk ishte thjesht një vazhdim i traditës, por një përparim i madh teknik dhe artistik. Ai e zhvilloi më tej fotografinë shqiptare duke eksperimentuar me pajisje më moderne, duke kaluar nga pllakat e qelqit te filmi celuloid dhe duke u fokusuar te portretet, peizazhet dhe dokumentimi i ngjarjeve historike.
Arkivi i tij, që sot përbën një pjesë të rëndësishme të Muzeut Kombëtar të Fotografisë “Marubi” në Shkodër, është një pasuri e rrallë me mijëra negativë në xham, të cilët ofrojnë një pasqyrë unike të jetës shqiptare në fundin e shekullit XIX dhe fillimin e shekullit XX.
Fotografitë e Kel Marubit nuk ishin vetëm dokumentime të ngjarjeve, por edhe vepra arti. Aftësia e tij për të kapur emocionet dhe karakterin e subjekteve e ngriti fotografinë shqiptare në një nivel të ri. Ai krijoi portrete të fuqishme të figurave historike, skena të jetës së përditshme, panoramave të qyteteve dhe fshatrave shqiptare, duke ndihmuar në ruajtjen e një trashëgimie kulturore që përndryshe mund të ishte humbur.
Trashëgimia dhe ndikimi i tij
Pas Kel Marubit, traditën e vazhdoi i biri, Gegë Marubi, i cili e futi fotografinë shqiptare në epokën moderne. Kel Marubi e bëri fotografinë shqiptare të njohur edhe jashtë kufijve të vendit. Ai ishte i ftuar për të fotografuar Familjen Mbretërore të Malit të Zi, ndërsa puna e tij u vlerësua në rrethe artistike ndërkombëtare.
Në vitin 1970, arkivi i tij, që përmbante mbi 150,000 negativë, u ble nga shteti shqiptar për t’u ruajtur si pasuri kombëtare. Fotografitë e tij janë botuar në disa albume të rëndësishme, si “Gjurmë të Historisë Kombëtare në Shkodër” (1982) dhe “Nga Lumière” në Francë. Për nder të kontributit të tij dhe të familjes Marubi, shkolla e parë shqiptare e filmit dhe fotografisë u emërua “Akademia e Filmit dhe Multimedias Marubi”.
Një emër që mbetet i pavdekshëm
Kel Marubi nuk ishte thjesht një mjeshtër i fotografisë, por një ruajtës i kujtesës kombëtare. Ai e pa fotografinë jo si një mjet të thjeshtë dokumentimi, por si një formë arti që shpalos historinë, identitetin dhe shpirtin e një kombi.
Puna e tij është një testament i fuqisë së imazhit për të mbajtur gjallë historinë. Ashtu si ai vetë u bë pjesë e dinastisë Marubi, edhe trashëgimia e tij vazhdon të jetojë, duke na dhënë mundësinë të shohim të shkuarën me sytë e së tashmes.
