E premte, 23 Maj, 2025
Kontakt: info@usalbanianmediagroup.com
  • Kyçu
US Albania Media Group
  • Kryesore
  • Aktualitet
    • Politika
    • Kronike
    • Ekonomia
  • Pikepamje
  • Rajoni
  • Bota
  • Diaspora
  • Sociale
  • Kultura
  • English
Asnjë Rezultat
Shikoni të Gjithë Rezultatet
  • Kryesore
  • Aktualitet
    • Politika
    • Kronike
    • Ekonomia
  • Pikepamje
  • Rajoni
  • Bota
  • Diaspora
  • Sociale
  • Kultura
  • English
Asnjë Rezultat
Shikoni të Gjithë Rezultatet
US Albania Media Group
Asnjë Rezultat
Shikoni të Gjithë Rezultatet
Kreu Kultura

Nga miqësia me Todi Lubonjën te dëshmia e Fadil Paçramit, rrëfimi i Ismail Kadaresë

Pse Enver Hoxha ndaloi sulmin ndaj meje

1 Mars, 2021
Në Kryesore, Kultura
Share on FacebookShare on Twitter

Për shkrimtarin Ismail Kadare ky ishte viti i rrëfimit. Pak kohë më parë, shtëpia botuese “Onufri” ka hedhur në qarkullim librin “Kohë për rrëfim”, i konceptuar në trajtën e një interviste të gjatë me studiuesen dhe gazetaren Alda Bardhyli. Shkrimtari ka vendosur t’i tregojë gjithë jetën e tij Bardhylit, që nga Gjirokastra, dashuritë, raportin me pushtetin e shumë emra të njohur të politikës dhe artit.

Ndër ta është përmendur edhe Fadil Paçrami e Todi Lubonja, dy personalitete që u dënuan pas festivalit të 11-të dhe Plenumit të Katërt. Gjatë hetuesisë ata janë pyetur edhe për raportin me Ismail Kadarenë. Ky i fundit gjen rastin të tregojë për këto dy figura dhe marrëdhëniet me ta.

ALDA BARDHYLI

Gjatë Plenumit IV, qëndrimi i Hoxhës ndaj shkrimtarëve dhe artistëve të konsideruar si liberalë do të ashpërsohej. Një pjesë e tyre do të përfundonin në burg, mes të cilëve edhe Todi Lubonja, i cili ishte një nga miqtë e tu më të afërt, mbështetësi juaj për shkrimin e romanit “Dimri i madh”. Dokumentet e nxjerra këto kohë tregojnë se emri juaj ka qenë shumë pranë këtij grupi…?

Goditja ndaj Todit ishte një mënyrë për të trembur inteligjencën liberale, pasi ai ishte i lidhur me njerëz të tjerë me mendime liberale në poste të larta. Akuza ndaj tyre për “liberalizëm borgjez” e tregonte këtë. Hoxha ndoqi dy mënyra, intelektualët si Todi i dënoi me burgim të gjatë, ndërsa të tjerë që kërcënonin pushtetin e tij personal, u zhdukën në mënyra të ndryshme.

Po, në fillim emri im filloi të lakohej te grupi i Fadil Paçramit e Todi Lubonjës, por, siç duket, Enver Hoxha reagoi duke menduar impaktin që vepra dhe emri im kishte në Perëndim. Atëherë, qarkulloi një shprehje e thënë prej tij: “Nuk dua t’i jap një disident Perëndimit”. Ishte ai që e ndaloi, pasi ndaj meje do të kishte reaksion në Perëndim. Njerëz që përballë ambasadës sonë në Paris kishin bërë provokime, i kishin dhënë disa paralajmërime. Në një librari atje u hap një vitrinë e madhe me librat e mi. Dhe fakti ishte se kishte interes të madh nga gazetarë, nga studiues të huaj, të cilët po prisnin zhvillimet në Shqipëri. Me gjakftohtësi mendova se kjo më ka mbrojtur. Librat e mi ishin futur me dhjetëra e mijëra në shtëpitë e njerëzve, nëpër biblioteka, kishin zënë vend kudo. Isha i ndërgjegjshëm për këtë, prandaj nuk kisha frikë..

Në procesverbalet e mbajtura gjatë marrjes në pyetje të Fadil Paçramit përmendet shpesh emri juaj. U referohem disa të tillave që kam gjetur në dosjen tuaj të dhënë nga Autoriteti i Dosjeve…

Gjatë proceseve hetimore, Paçrami ka pranuar se pikëpamjet e tij përkonin me pikëpamjet e shkrimtarëve dhe artistëve të tjerë, mes të cilëve isha edhe unë. Ishte zakon i komunizmit që, kur dënoheshin intelektualët, gjëja e parë që bënin ishte të pyetej rrethi i tij.

Unë kam pasur pikëpamje në kundërshtim me vijën e Partisë në çështjen e trajtimit të konflikteve në fushën e letërsisë, artit e kulturës. Konfliktet në gjirin e popullit i kam nxjerrë më të mprehta seç duhej, veprim ky që shpinte në zgjidhje të padrejtë, në kundërshtim me vijën e Partisë, të konflikteve në gjirin e popullit… Me këto pikëpamje kam inkurajuar edhe krijuesit e tjerë për të trajtuar çështjen e konflikteve po në këtë mënyrë. Biseda të tilla për këtë çështje kam zhvilluar me Ibrahim Uruçin, Kujtim Spahivoglin, Bardhyl Kosovën, Riza Hajron, Qamil Buxhelin e Ismail Kadarenë… Në këto pikëpamje unë kam shtrembëruar realitetin tonë, duke e trajtuar burokratizmin si një fenomen që ka marrë përpjesëtime të gjera te ne, aparatet dhe administratat tona krejt të burokratizuara dhe drejtuesit si burokrat…” apo “… Një fenomen tjetër i dëmshëm në poezinë tonë ka qenë edhe krijimtaria që e shikonte gjithçka me syrin kritik në realitetin shqiptar. Kjo lloj poezie, në fakt, merr karakterin e denigrimin e vetë jetës dhe të sistemit tonë. Këtu përfituan krijuesit, që kishin qëllime jo të drejta dhe, në fakt, iu kundërvunë vetë zhvillimit tonë. Kjo tendencë është dukur në poezitë e Faslli Halitit dhe te Ismail Kadareja”. Deponimet e tij janë krejt të natyrshme nën presionin ku ndodhej. Fadil Paçrami ishte përparimtar, megjithëse ndante pikëpamje të kundërta për figurën e Skënderbeut.

Jeni takuar me Todin pas daljes së tij nga burgu? Si ka qenë takimi i parë me të pas burgut?

Absolutisht që po, e kam takuar. Takimi i parë ka qenë në Vjenë. Unë ndodhesha atje për një konferencë letrare, ndërsa ai kishte shkuar në një mbledhje ndërkombëtare. Pasi e kishte marrë vesh se ndodhesha atje, më dërgoi fjalë në hotel, madje ambasada jonë më njoftoi. Biseduam për shumë gjëra. Ai e ndiente se do të vdiste shpejt.

A keni biseduar me të lidhur me të birin, Fatosin, i cili prej vitesh ka një qëndrim kritik ndaj veprës suaj?

Po, kemi biseduar gjatë. Nuk do të doja të flisja për një raport kaq hyjnor si ai prind-fëmijë, duke dashur ta mbaj në kujtesë lëndimin e tij për këtë.

Si u dënuan Lubonja e Paçrami pas Festivalit të 11-të

Festivali i 11-të i Këngës në RTSH ishte reflektim i atmosferës liberale të fillimviteve ’70 në Shqipëri. Asnjëherë më shumë se atëherë, shqiptarët nuk ishin ndier aq afër Perëndimit. Festivali i 11-të ishte një simotër e Sanremos, aq të ndjekur në ato vite. Por duket se ishte vetëm një iluzion dhe festivali u kthye në një rast për të vënë në shënjestër një grup intelektualësh, ku pa dyshim ndër më kryesorët ishin Todi Lubonja e Fadil Paçrami. Lubonja shkarkohet. Por ky ishte vetëm fillimi. Festivali u pasua nga Plenumi IV, që solli dënimin e shumë emrave të rëndësishëm të artit. U ndëshkuan me dënime, burgime, internime dhe madje pushkatime organizatorët dhe pjesëmarrësit e atij festivali: regjisorë, këngëtarë, instrumentistë, konferencierë…, që nga Mihal Luarasi, Edi Luarasi, Bujar Kapexhiu, Sherif Merdani, Gëspër Çurçia etj.

Fadil Paçrami dhe Todi Lubonja, të cilët Enver Hoxha i quajti “rrufjanë politikë”, përfunduan në burg për veprimtari armiqësore si pjesëtarë të të ashtuquajturit “grup liberal”. Familja e Lubonjave internohet në Torovicë të Lezhës, ndërsa i biri i tij, Fatos Lubonja, bën gjithashtu burg politik si i ati. Lubonja doli prej andej vetëm me erën e ndryshimeve demokratike në Shqipëri. Ndërsa Paçrami u shkarkua nga të gjitha funksionet e larta që mbante deri në të kohë, iu hoq mandati i deputetit që e kishte nga viti 1947. Më 15 shtator 1973, Kuvendi Popullor e shkarkoi nga detyra e kryetarit të tij. U arrestua më 20 tetor 1975 si “armik i popullit” dhe u dënua për agjitacion e propagandë, burgimi i tij zgjati deri më 17 mars 1991. Dënimin e vuajti në burgun e Burrelit dhe në atë të Kosovës së Madhe në afërsi të Elbasanit. U lirua vetëm dy javë përpara zgjedhjeve të para pluraliste.

Pas këtij plenumi të frikshëm, atmosfera e ankthit do të sundonte mbi artin dhe kulturën, të cilat u shndërruan në instrumente të pastra propagande. Çdo frymë lirie u asfiksua, duke ua lënë vendin shablloneve të realizimit socialist.

Shkrimi Mëparshëm

Firmoset koalicioni PD-LSI për zgjedhjet e 25 prillit, zbardhet dokumenti i plotë

Shkrimi Vijues

Një tjetër humbje e pazëvendësueshme! Ndahet nga jeta kompozitori Agim Krajka

Të Ngjashme

Mori hapa të guximshëm për kohën/ Çfarë ndryshoi në Shqipëri kur Ernest Koliqi ishte ministër?! Si i shpëtoi jetën Petro Markos në burg
Kryesore

Mori hapa të guximshëm për kohën/ Çfarë ndryshoi në Shqipëri kur Ernest Koliqi ishte ministër?! Si i shpëtoi jetën Petro Markos në burg

21 Maj, 2025
Dervish Hima, atdhetari, publicisti e diplomati i shquar shqiptar
Kryesore

Dervish Hima, atdhetari, publicisti e diplomati i shquar shqiptar

21 Maj, 2025
Revolta e Spaçit, 21 Maj 1973, kur u dëgjua për herë të parë thirrja: “E duam Shqipërinë si gjithë Europa”
Kryesore

Revolta e Spaçit, 21 Maj 1973, kur u dëgjua për herë të parë thirrja: “E duam Shqipërinë si gjithë Europa”

21 Maj, 2025
​Njëqind e trembëdhjetë vjet nga Kuvendi i Junikut
Kryesore

​Njëqind e trembëdhjetë vjet nga Kuvendi i Junikut

21 Maj, 2025
“The Daily Telegraph” për pushtimin e Prishtinës nga serbët më 1912, shkruan: “Banorët vriten si lepuj”
Kryesore

“The Daily Telegraph” për pushtimin e Prishtinës nga serbët më 1912, shkruan: “Banorët vriten si lepuj”

20 Maj, 2025
Komunizmi në Shqipëri, të pavërtetat, shpifjet dhe fyerjet për Faik Konicën
Kryesore

Komunizmi në Shqipëri, të pavërtetat, shpifjet dhe fyerjet për Faik Konicën

20 Maj, 2025
Shkrimi Vijues

Një tjetër humbje e pazëvendësueshme! Ndahet nga jeta kompozitori Agim Krajka

Lini një Përgjigje Anuloje përgjigjen

Adresa juaj email s’do të bëhet publike. Fushat e domosdoshme janë shënuar me një *

  • Prirje
  • Komente
  • Të fundit

Realizuar në vitin 1467, zbulohet portreti origjinal i Skënderbeut nga Gentile Belini

21 Mars, 2024

Legjenda e Rozafës, për t’u ngritur një kala, u flijua një grua

25 Qershor, 2021

Populli vuante për bukë, shikoni si jetonte Enver Hoxha, gazetari anglez publikon fotot e pabesueshme

22 Dhjetor, 2020

E vërteta mbi historinë e xhaxhait të Vjosa Osmanit, që u varros i gjallë nga Enveri

18 Dhjetor, 2020

Shqiptarët në Udhëkryq!

0

Meditime NYC 2020…

0

Paradokset e ditës së parë të shkollës

0

Foto – “ 70% plagjaturë në artikullin shkencor”/ Studiuesi “nxjerr zbuluar” Ministren e re të Arsimit

0
Mori hapa të guximshëm për kohën/ Çfarë ndryshoi në Shqipëri kur Ernest Koliqi ishte ministër?! Si i shpëtoi jetën Petro Markos në burg

Mori hapa të guximshëm për kohën/ Çfarë ndryshoi në Shqipëri kur Ernest Koliqi ishte ministër?! Si i shpëtoi jetën Petro Markos në burg

21 Maj, 2025
Dervish Hima, atdhetari, publicisti e diplomati i shquar shqiptar

Dervish Hima, atdhetari, publicisti e diplomati i shquar shqiptar

21 Maj, 2025
Revolta e Spaçit, 21 Maj 1973, kur u dëgjua për herë të parë thirrja: “E duam Shqipërinë si gjithë Europa”

Revolta e Spaçit, 21 Maj 1973, kur u dëgjua për herë të parë thirrja: “E duam Shqipërinë si gjithë Europa”

21 Maj, 2025
​Njëqind e trembëdhjetë vjet nga Kuvendi i Junikut

​Njëqind e trembëdhjetë vjet nga Kuvendi i Junikut

21 Maj, 2025
Mori hapa të guximshëm për kohën/ Çfarë ndryshoi në Shqipëri kur Ernest Koliqi ishte ministër?! Si i shpëtoi jetën Petro Markos në burg

Mori hapa të guximshëm për kohën/ Çfarë ndryshoi në Shqipëri kur Ernest Koliqi ishte ministër?! Si i shpëtoi jetën Petro Markos në burg

21 Maj, 2025
Dervish Hima, atdhetari, publicisti e diplomati i shquar shqiptar

Dervish Hima, atdhetari, publicisti e diplomati i shquar shqiptar

21 Maj, 2025
Revolta e Spaçit, 21 Maj 1973, kur u dëgjua për herë të parë thirrja: “E duam Shqipërinë si gjithë Europa”

Revolta e Spaçit, 21 Maj 1973, kur u dëgjua për herë të parë thirrja: “E duam Shqipërinë si gjithë Europa”

21 Maj, 2025
​Njëqind e trembëdhjetë vjet nga Kuvendi i Junikut

​Njëqind e trembëdhjetë vjet nga Kuvendi i Junikut

21 Maj, 2025
“The Daily Telegraph” për pushtimin e Prishtinës nga serbët më 1912, shkruan: “Banorët vriten si lepuj”

“The Daily Telegraph” për pushtimin e Prishtinës nga serbët më 1912, shkruan: “Banorët vriten si lepuj”

20 Maj, 2025
Komunizmi në Shqipëri, të pavërtetat, shpifjet dhe fyerjet për Faik Konicën

Komunizmi në Shqipëri, të pavërtetat, shpifjet dhe fyerjet për Faik Konicën

20 Maj, 2025

© 2022 USAlbanian Media Group / Kontakt: info@usalbanianmediagroup.com

Asnjë Rezultat
Shikoni të Gjithë Rezultatet
  • Kryesore
  • Aktualitet
    • Politika
    • Kronike
    • Ekonomia
  • Pikepamje
  • Rajoni
  • Bota
  • Diaspora
  • Sociale
  • Kultura
  • English

© 2022 USAlbanian Media Group / Kontakt: info@usalbanianmediagroup.com

Mirë se Erdhe!

Hyni në llogarinë tuaj më poshtë

Harruat Fjalëkalimin?

Merrni Fjalëkalimin

Ju lutemi shkruani emrin e përdoruesit ose adresën e emailit për të rivendosur fjalëkalimin tuaj.

Identifikohu

Add New Playlist