Debatet rreth situatës politike në Serbi dhe rolit të saj në rajon mbeten një nga temat më të ndjeshme dhe më të diskutuara në Ballkanin Perëndimor. Që prej rënies së Jugosllavisë, shoqëria serbe ka kaluar një proces të gjatë transformimi, por njëkohësisht ka ruajtur tensione të brendshme politike, struktura të centralizuara pushteti dhe ndikime të forta nga qarqe nacionaliste dhe aktorë të jashtëm. Në këtë klimë të ngarkuar, zërat kritikë që artikulojnë hapur problemet e Serbisë shpesh mbeten të rrallë – dhe pikërisht për këtë arsye marrin peshë të veçantë.
Një prej këtyre zërave është Nenad Çanak, politikan dhe intelektual nga Vojvodina, i njohur për kritikat e tij të drejtpërdrejta ndaj nacionalizmit serb, autoritarizmit dhe ndikimit të shërbimeve të huaja në Serbi. Në intervistën e mëposhtme dhënë portalit malazez “Aktuelno”, Çanak paraqet një analizë të ashpër dhe pa kompromis të realitetit politik serb, duke e cilësuar Serbinë si një shtet të kapur nga struktura kriminale, influenca ruse dhe orientime fashistoide.
SERBIA ËSHTË NJË STALLË ME DERRA FASHISTË
Nenad Çanak është një personalitet i veçantë jo vetëm në Vojvodinë e Serbi. Ky i thotë gjërat me një gjuhë të qartë dhe pa kursyer askënd.
Kjo është një intervistë interesante që Çanak ia dha portalit malazez “Aktuelno“ mbi gjendjen e sotme të Serbisë.
Portali”Aktuelno”, 21 nëntor 2025
Autori: Stanko Radulović
Themeluesi i Lidhjes së Socialdemokratëve të Vojvodinës (LSV), Nenad Čanak, është një nga politikanët më të shquar në këto hapësira, i cili që nga ardhja e Slobodan Miloševićit ka kritikuar në vazhdimësi politikën nacionaliste të dëmshme të Serbisë, që përbën faktorin kryesor destabilizues në rajon.
Çanak ka treguar disa herë me veprime se është mik i Malit të Zi dhe se nuk e sheh atë si një shtojcë të Serbisë, por si një vend sovran dhe subjekt politik me të gjitha veçoritë e veta.
Në një bisedë për portalin Aktuelno, ai foli për situatën në Serbi, kishën serbe, Kishën Ortodokse Malazeze, klimën aktuale politike në Mal të Zi, marrëdhëniet rajonale dhe situatën me Vojvodinën.
Aktuelno: Në Serbi studentët protestojnë tashmë më shumë se një vit, ku u janë bashkuar edhe qytetarët, por Aleksandar Vučić refuzon të largohet nga pushteti. Kur shikohen ngjarjet në shoqërinë serbe, duket se Vučić është i rrënuar, por njëkohësisht duket se të gjithë në Serbi punojnë që ai të mos përjetojë fundin e tij politik kaq shpejt. Si ju duket gjithë kjo tani, duke marrë parasysh se protestat nuk sjellin më rezultatet që kishin në fillim?
Čanak: Fillimisht do t’ju korrigjoja: nuk është fjala për shoqërinë serbe, por për shoqërinë në Serbi. Nuk ekziston Qeveri serbe, por Qeveria e Serbisë, as president serb, por presidenti i Serbisë, dhe kështu me radhë. Kjo është thelbi i çështjes, përmes gjithë konfuzionit dhe kompliksitetit leksikor.
E gjithë skena nuk mund të përshkruhet kështu, sepse nëse diçka nuk ka emër, nuk mund të mendohet për të. Kur i jepni një emër të gabuar (serb), do të çojë në rrugë të gabuar dhe kjo është e gjithë mashtrimi që ndodh vazhdimisht këtu. Nëse e quani gjithçka me emrin e duhur, do të kuptoni se Serbia si shtet ende nuk ka kufijtë e jashtëm të përcaktuar, nuk ka marrëdhënie të qarta me politikën e brendshme, e lëre më me politikën e jashtme.
E papranueshme është që shteti ka lejuar që në të gjitha nivelet të sundojë e njëjta klikë politike, e cila është vetëm transmetim i vullnetit politik, oligarkia politike. Ne jemi në një pozicion ku ekzekutivi udhëhiqet nga një parti, dhe partia udhëhiqet nga kriminelë. Milošević përdorte kriminelët për nevojat e veta, e njëjtë bëhej edhe në SFRJ, por shumë diskret; këtu kriminelët kanë hyrë në një fazë më të lartë, ata nuk janë vegla, janë partnerë në ushtrimin e pushtetit. Serbia në këtë moment është një shtet fashist; nuk flas si fyerje, por si diagnozë, dhe me shumë trishtim për atë se ku ka rënë atdheu im. ime. Keni teokraci, mizogjni, ksenofobi, insistim mbi militarizmin dhe zgjerimet territoriale, pabarazi të qytetarëve para ligjit.
Aktuelno: Vučić filloi sundimin e Serbisë me abolicione…
Čanak: Po, e gjithë historia bazohet në atë deklaratë të shëmtuar të Nikolla Pašiçit: “Ligjet janë për kundërshtarët”. Kur e shikojmë kështu situatën, është e qartë se këto dy vitet e fundit, që nga biseda jonë e fundit, nuk ka ndryshuar asgjë; vetëm trendi na ka çuar në një pozicion ku jetojmë në fashizëm të hapur, në dhunë të hapur nga shërbimet ruse, dhe në dorëzim total ndaj Perëndimit, përveç përpjekjeve për të nxjerrë ndonjë gjë nga fondet e BE-së.
Aktuelno: A i korrespondojnë këtij narrativi fashist dhe aspiratave ndryshimi i disa fjalëve të himnit “Bože pravde”, nga pjesa që thotë “Bože spasi srpskog kralja” (Zot shpëtoje krajlin serb) në “Bože spasi srpske zemlje, srpski rod” (Zot, shpëtoje gjininë (sojin) serb)?
Čanak: Čanak: Ajo ndryshim i himnit është një nga budallallëqet më të mëdha që kam parë në jetën time, sepse në atë mënyrë himni i përkatësishëm është falsifikuar plotësisht, edhe pse Serbia është republikë. Unë do të kuptoja ruajtjen e tekstit origjinal (Serbia ka ruajtur disa simbole monarkiste në stemë dhe flamur).
Davorin Jenko e shkroi himnin me rastin e kurorëzimit të Milan Obrenoviçit, domethënë të mbretit nga dinastia që në Serbi u shuar me sukses pa asnjë pasardhës të gjallë. “Bože pravde” me mbretin e kuptoj si moment historik dhe kjo është e ligjshme, megjithatë ekzistojnë shumë këngë më të bukura për himn sesa kjo.
Ky transformim në “tokat serbe” – dhe tokat serbe janë, përafërsisht, kudo ku jetojnë serbët – as nuk është krejtësisht e saktë, sepse tokat serbe nuk janë më në Kroaci, sepse i referohen vetëm territoreve ku jetojnë serbët; por kjo nuk vlen për Çikagon, ku jeton numri më i madh i serbëve jashtë Serbisë.
Nëse ata kujdesen kaq shumë për serbët, pse askush nuk ka vënë re që në Çikago ka më shumë serbë se në Mal të Zi, Kosovë dhe Maqedoni së bashku? Kur keni dëgjuar ndonjëherë për kujdes për Serbinë në Çikago? Kurrë. Çikago nuk mund të instrumentalizohet, dhe e njëjta gjë vlen edhe për Vjenën.
Kjo tregon qartë për pretendimet territoriale dhe politike që Serbia, si një shtet fashist, i ka. Po ashtu, në disa pjesë të Ukrainës, për shembull në Kharkiv, flitet rusisht, sepse është kryer rusifikimi dhe shkatërrimi i librave në gjuhën ukrainase, e cila ishte e ndaluar dhe fëmijët në shkolla nuk e kanë mësuar gjuhën amtare.
Aktuelno: Si e shpjegoni agresivitetin e Serbisë ndaj të drejtës së Malit të Zi për kishën e vet?
Čanak: Sipas kanoneve ortodokse, kisha zë territorin e një shteti. Në hapësirën e sapoformuar të Mbretërisë së SHS (Mbretëria Serbo-Kroato-Sllovene, më vonë Jugosllavia) ekzistonin tri kishëra ortodokse autokefale dhe disa eparki të pavarura: Kisha Ortodokse e Principatës së Serbisë, Kisha Ortodokse e Malit të Zi dhe Mitropolia autokefale e Karlovcit, për nevojat e popullsisë ortodokse në territorin e Austro-Hungarisë.
Duke qenë se kisha rregullohet sipas kufijve të shtetit, shteti i ri, me bashkim, bashkoi kishat ortodokse dhe kjo kishë e bashkuar mori tomos me vështirësi të mëdha në vitin 1922. Kur në vitin 2006 Mali i Zi rifitoi pavarësinë e tij, në atë moment kjo kishë duhej të shpërbëhej dhe duhej të kthehej Kisha Ortodokse autoqefale në Mal të Zi.
Aktuelno: Si e komentoni faktin që në Ligjin e Serbisë për religjionin thuhet se kisha në Serbi u themelua në vitin 1836, ndërkohë që manipulohet duke thënë se Kisha Ortodokse Serbe (SPC) u themelua nga Shën Sava në vitin 1219, i cili ka statusin e ndriçuesit, por që kurrë nuk “ndriçoi” askënd?
Čanak: Rastko Nemanjić, Shën Sava, nuk themeloi asnjë Kishë, nuk themeloi asnjë institucion arsimor-arsimor, nuk alfabetizoi kurrë askënd dhe nuk shkroi asnjë veprimtari letrare. Manastiri i Hilandarit tashmë ekzistonte, dhe ai së bashku me babanë e tij e bleu thjesht, dhe për këtë arsye është e çmendur të referohesh në atë periudhë për atë që po ndodh sot. Kur flas për “serbizimin” e Malit të Zi, me këtë para së gjithash kam parasysh atë serbizim politik ofanziv; nuk flas për serbët etnikë dhe personalisht njoh një pjesë të serbëve etnikë për të cilët Mali i Zi është atdheu, të cilët ndihen si patriotë kushtetues të vendit të tyre, Malit të Zi.
Për këtë arsye, procesioni i llampadareve është një nga shembujt më të mirë të keqpërdorimit të lirisë fetare për qëllime politike, ku ata tërhiqnin elemente të këqija nga e gjithë rajoni që të vinin atje dhe merreshin me rrëzimin e pushtetit në Mal të Zi, por jo për shkak të Milos Đukanoviçit, por për shkak të rrugës pro-evropiane dhe pro-NATO të Malit të Zi. Sepse Mali i Zi është copa e fundit bregdeti që nuk duhet të jetë pjesë e NATO-s.
Aktuelno: Serbia është agresive edhe ndaj Bosnjës, e cila nuk mund të shpëtojë nga pesha e vendosur nga Vučić dhe Dodik?
Čanak: Bosnja dhe Hercegovina mund të ekzistojë vetëm dhe vetëm si një shtet qytetar, ndërsa ju e keni bërë një shtet pseudo-etnik tri-natëzues me entitete që nuk janë mjaftueshëm të qarta, por quhet republikë dhe federatë. Shikoni, një shtet që përbëhet nga një republikë dhe një federatë, dhe në të njëjtën kohë, kur përdoren kompetencat e komunitetit ndërkombëtar për të shkarkuar Dodikun, atëherë e gjithë Serbia fillon të ankohesh:
“Na shkarkuan presidentin e republikës”. Nuk është presidenti i republikës, por i entitetit. Republika Srpska duhej të kishte një emër të ndryshuar, sepse ajo u krijua si republikë nga ata që të gjithë ishin kriminelë lufte, shumica e tyre, përveç atyre që vranë veten, janë të dënuar me burgim të përjetshëm.
Dhe tani ju lini një projekt kriminal në gjendje të paprekur, nga emri te institucionet, dhe habiteni pse nuk funksionon. Në luftën civile nuk mund të ketë fund të luftës pa fitues dhe të humbur. Në luftën mes shteteve mund të ketë, por në luftën civile nuk mund të ketë, dhe në Bosnjë dhe Hercegovinë ka pasur luftë civile me elemente gjenocidi.
Aktuelno: Si e shihni statusin e Vojvodinës në të gjithë këtë?
Čanak: Për gjithçka që ndodh ka një zgjidhje shumë të thjeshtë, kaq e thjeshtë sa dhe dhemb, prandaj të gjithë e mbyllin sytë: një Vojvodinë e pavarur. Në Vojvodinë, SNS organizoi një sërë mitingjesh kundër një “separatizmi vojvodinas”, i cili në fakt nuk ekziston, dhe pastaj unë shkrova një tekst: çfarë do të ndodhte nëse do të ekzistonte?
Këtu shihet qartë se nëse Vojvodina do të ishte një shtet i pavarur, çfarë do të ndodhte: menjëherë do të vendoseshin sanksione ndaj Rusisë, do të ndodhte nacionalizimi i NIS-it (Industriae Naftës e Serbisë, një rafineri e madhe e blerë nga rusët) dhe kthimi i tij në Vojvodinë.
NIS nuk ekziston më; gjithçka është Naftagas vojvodinas me disa pompa karburanti jashtë Vojvodinës. E gjithë prodhimi, fushat e naftës, të gjitha janë në Vojvodinë.
Duke ia kthyer Vojvodinës fushat e naftës dhe duke ia marrë Rusisë, ndërpritet furnizimi i organizatave terroriste në territorin e Ballkanit Perëndimor, një gjë shumë e rëndësishme. Kështu, Serbia nuk do të ketë më asnjë centimetër kufiri me Kroacinë dhe Hungarinë. Heqja e bashkëpunimit në kontrabandë me këto vende për të shmangur sanksionet ndaj Rusisë, sepse Serbia shet naftë përmes Kroacisë për të shmangur sanksionet, dhe Orban si metastazë pro-Kremlini në trupin e BE-së ka një bashkëpunëtor besnik në Serbi.
Dobësia e një Vojvodine të pavarur do të ishte fakti që do të ishte e rrethuar nga shtete kombëtare që do të përpiqeshin ta shpërndanin, prandaj do të duhej të kishte mbrojtje ndërkombëtare si pjesë e një projekti sigurie për të ndaluar depërtimin e Rusisë në Perëndim.
Aktuelno: Në Mal të Zi akuzohet Đukanoviç për kontrabandë cigare dhe naftë, edhe pse dihet se Momir Bulatoviç gjithçka e kishte rregulluar në Tiranë me Berishën dhe që ishte projekti i tij?
Čanak: Mali i Zi ka mbijetuar në këtë mënyrë, ka mbushur buxhetin, ka paguar pensionet, të ardhurat personale dhe gjithçka tjetër, dhe ishte nën sanksione për shkak të politikës së Serbisë. Nuk ishte për shkak të qëndrimit të tij politik, por për shkak të veprimeve të Serbisë.
Mali i Zi, asokohe, ndihmoi opozitën demokratike të largohej nga Serbia që të mos shpërbëhej, siguroi logjistikë për luftën kundër Miloševićit dhe kontribuoi shumë në gjithçka.
Mali i Zi nuk ka devijuar nga rruga evropiane; por është investuar që të devijojë – që nga viti 2016 dhe përpjekja për grusht shteti, ku për interesa të Rusisë vepruan shërbime nga Beogradi, dhe tani a të bëhemi budallenj?
Aktuelno: Si komentoni faktin që asnjë media, madje as ato të pavarura, nuk duan të shkruajnë për krimin në Crvena Zvezda, që është qendër e shpërndarjes së drogës, qendër e mafias ndërtimore, vend ku realizohen filma pornografikë… Organizatat joqeveritare akuzojnë Dragan Milošević dhe Zvezdan Terzić që për 50.000 deri 100.000 euro lëshojnë kriminelët më të fortë nga Burgu Qendror?
Čanak: “E gjitha kjo është e saktë, por para së gjithash, në Serbi nuk ka media – ka makineri propagandistike – dhe ato dallojnë vetëm për atë se për cilin nga tajkunët, pra oligarkët, punojnë, por nuk dallojnë në asnjë mënyrë sa i përket faktit se deri në çfarë mase kanë hequr dorë nga gazetaria dhe merren ekskluzivisht me propagandë. Prandaj unë jam i ndaluar në mediat në Serbi.
Nuk e di nëse e keni vërejtur se kur N1 i regjistron protestat e studentëve, nuk mund të ketë asnjë kornizë (pamje) pa kaluar dikush me qeleshen çetnike ose me kokardë; dhe sigurisht, ikonat dhe kryqet janë të detyrueshme.
Njerëzit që janë aty thonë se ata as nuk e vërejnë këtë, por atëherë pse është kaq e rëndësishme për mediat ta tregojnë sikur ajo të ishte ndonjë forcë udhëheqëse? Sepse ajo nuk është as forcë, e as udhëheqëse. Kjo nuk mund të nxisë askënd, as të mbledhë numër të mjaftueshëm njerëzish, sepse, në fund të fundit, kisha është degë e BIA-s (shërbimit sekret), e cila shërben për të penguar çdo aktivitet që do të drejtohej kundër regjimit.
Kur fëmijët marshuan nëpër Serbi, asnjë kishë ortodokse nuk hapi dyert që ata të flinin aty, por fëmijët flinin nëpër rrugë. Dyert e tyre i hapën kishat katolike. Tani, në SPC kanë zbuluar, në mënyrë që të shënojnë edhe më tej territorin, se në Novi Sad paskëshin munguar 11 kisha, veçanërisht në Liman dhe në pjesët ku SNS tradicionalisht humbet zgjedhjet.
Pra, ky vend është një stallë derrash, një stallë derrash fashiste, ku priftërinjtë e SPC-së janë një grup i organizuar kriminal që ka të gjitha privilegjet të financohet nga buxheti, pa paguar taksa, të punojë me para në dorë pa faturë fiskale dhe njëkohësisht të ketë televizionin, radion dhe mediat e veta.
Njëkohësisht, me RTV-në e Vojvodinës menaxhohet nga Beogradi.”
Aktuelno: A do të sillte pavarësia e Vojvodinës relaksimin e marrëdhënieve në rajon dhe përfundimin e ëndrrës së Serbisë së Madhe?
Čanak: Pavarësia e Vojvodinës do të na çonte në një situatë ku kufiri me Kroacinë dhe Hungarinë do të pacifikohej, ku programi i RTV Vojvodina-s do të transmetohej në gjashtë gjuhët zyrtare që ekzistojnë në Vojvodinë. Kjo do të ishte një goditje serioze ndaj propagandës në serbisht dhe hungarisht që shkon drejt Vojvodinës. Dobësia e Vojvodinës së pavarur, do ta përsëris, do të ishte fakti se ajo do të ishte e rrethuar nga shtete nacionale, të cilat do të përpiqeshin ta copëtonin sipas modelit të Bosnjës. Për këtë arsye, Vojvodina e pavarur do të duhej të kishte mbrojtje ndërkombëtare dhe ajo do të ishte pjesë e një projekti të sigurisë për ndalimin e depërtimit të Rusisë drejt perëndimit.
Aktuelno: Si do të mund të zgjidhej kjo?
Čanak: Shumë thjeshtë. Slobodan Millosheviqi nuk u dënua për krime lufte vetëm sepse vdiq, po ashtu edhe Adolf Hitleri – gjë që nuk do të thotë se nuk ishin kriminelë lufte. Pse po e bëj këtë paralelizëm? Austria iu bashkëngjit Rajhut të Tretë me pëlqimin e plotë të njerëzve në Austri, të cilët me entuziazëm e pritën bashkimin me Gjermaninë.
Pas Luftës së Dytë Botërore, me anulimin e të gjitha vendimeve të regjimit kriminal që ishte Rajhu i Tretë, u anulua edhe vendimi për bashkimin e Gjermanisë dhe Austrisë. Me të njëjtën logjikë, me të cilën u shfuqizua autonomia e Vojvodinës në vitin 1990, të gjithë ligjet dhe kushtetutat pasuese do të duhej të viheshin jashtë fuqisë.
Vojvodina duhet të ketë të drejtën e vetëvendosjes ashtu si të gjitha njësitë federale të ish-Jugosllavisë.
Ndryshe nga Kosova, e cila u pushtua me shpatë gjatë luftërave ballkanike, Vojvodina me territorin dhe popullsinë e saj iu bashkëngjit Serbisë. Ajo nuk u çlirua – kjo është një gënjeshtër e pastër – as nuk u bashkua me ndonjë Kuvend. I ashtuquajturi Kuvend i Novi Sadit kishte po aq legjitimitet sa kishte Kuvendi i Podgoricës gjatë aneksimit të Malit të Zi në shtetin e ri. Aty ishin vetëm përfaqësues të popujve sllavë. Sllavët në atë kohë përbënin më pak se 40 për qind të popullsisë, kështu që edhe sikur të ishin përfaqësues legjitimë, përsëri do të ishin nën gjysmën, sepse dy të tretat ishin popullsi josllave.
Kjo mënyrë e bashkimit, e cila tani paraqitet si një lloj çlirimi i Vojvodinës, është farsë. Ne madje si Ligë kemi përgatitur një propozim që këta e hodhën poshtë. Donim të ngremë monumente për të gjithë ushtarët serbë të rënë për çlirimin e Vojvodinës në Luftën e Parë Botërore. Shuma e nevojshme? Zero – sepse nuk ka…
Kur arritën në Petrovaradin, ndenjën tre ditë atje duke pritur të kalonin Danubin, ndërsa këtu qytetarët e Novi Sadit vetë organizuan patrulla që ruanin disi rendin nëpër rrugë. Kurse ata të ashtuquajtur çlirimtarë u përshëndetën nga kryetari i qytetit me fjalët:
“Po ku ishit deri tani?”.
Vetëm një vit më vonë, në gazetën “Zastava”, gazetë e serbëve në Vojvodinë, në faqen e parë u botua teksti:
“Qaj, Vojvodinë, çfarë të ka ndodhur”, dhe pastaj renditen plaçkitjet dhe grabitjet që pasuan – njësoj si në Mal të Zi, në Republikën Serbe të Krajinës, në Bosnje e Hercegovinë. Pra, gjithçka që ka bërë Slobodan Millosheviqi dhe regjimi i tij kriminal duhet të shpallet e paligjshme – ashtu siç u shpall e paligjshme çdo gjë e bërë gjatë kohës së Hitlerit, por edhe çdo gjë e bërë pas asaj kohe.
Pastaj Beogradi do të fillojë të bërtasë se kjo është shkatërrim i këtij apo atij, ndërkohë që, po të shikohet më nga afër, Beogradi është një kancer i metastazuar në tokën e Ballkanit Perëndimor, që thith energjinë nga gjithçka. Dhe për këtë arsye po shiten hektarë të tërë të tokës më pjellore për të ndërtuar fabrikën e gomave “Ling Long”, e cila është eksteritoriale dhe ku nuk mund të hyjnë as automjetet e ndihmës së shpejtë. Kush ju dha të drejtën të cenoni kështu subjektivitetin tuaj duke dhënë koncesione të tilla vendeve të tjera?
Aktuelno: A mund ta imagjinoni ndonjë italian, për shembull, në Zvicër, të thotë se nuk e njeh Zvicrën si shtet – siç po ndodh në Mal të Zi – e pastaj të shpërblehet edhe me postin e kryetarit të Kuvendit?
Čanak: Po, mundem. Ka qenë një italian që avokonte për disa veprime terroriste dhe që kishte jetuar aty 30 vjet. Në mëngjes erdhën, e paketuan dhe e dërguan në “vendin e origjinës”. Në këtë kuptim, gjërat janë shumë të thjeshta: kush vjen, duhet të sillet sipas rregullave që gjen aty. Liria e njeriut kufizohet me të drejtën e lirisë së tjetrit. Në këtë kuptim, liria e fesë kufizohet me të drejtën për të qenë i lirë nga feja. Unë jam që secili ta praktikojë besimin e vet, por asnjë fe nuk më detyron mua të sillem sipas rregullave të saj.
Personalisht jam i pagëzuar si ortodoks, por nga bindja i thellë jam ateist. Tani po punoj që, meqë jam pagëzuar në Kishën Ortodokse Serbe, të më njihet certifikata e pagëzimit në Kishën Ortodokse të Malit të Zi (CPC).
Aktuelno: A e shkel Krishterimi me veprimtarinë e vet parimet e veta themelore njerëzore?
Čanak: Nuk do të hyja në ato debate teologjike, por Biblën e mbaj pranë vetes sepse ajo, e drejta romake dhe filozofia greke janë tri shtyllat e civilizimit evropian. Kurse Kisha Ortodokse Serbe i ka humbur të gjitha gjurmët e legjitimitetit – ajo është një organizatë interesash, e dhunshme dhe arrogante, në shërbim të një organizate edhe më të dhunshme që quhet SDB (UDB), përkatësisht BIA, e cila është në shërbim të kriminelëve dhe kapitalit të madh. Kjo është situata në Serbi, e cila, po e përsëris, është shtet fashist – dhe kjo nuk do të kalojë pa gjak. Siç e keni vërejtur, papritur studentët kanë filluar të vdesin dhe papritur gjithçka ka filluar të shkojë për keq. Kush mendon se kjo do të ndalet, gabon rëndë.
Aktuelno: Para 25 vitesh Serbia nuk e dënoi siç duhet regjimin e Slobodan Millosheviqit dhe politikanët e asaj kohe; nuk u krye lustrimi dhe nuk iu konfiskua pasuria e përfituar. Kjo nuk duhet të përsëritet pas rënies së regjimit të Aleksandar Vuçiqit – a jeni dakord?
Čanak: Për këtë jam angazhuar edhe para 25 vitesh. Pa lustrim, domethënë pa ndalimin e partive politike, nuk ka asnjë bisedë për zhvillimet e mëtejshme. Atëherë më tha Gjingjiqi: “Lëre Nenad, s’mund të bësh demokraci duke ndaluar parti politike.” Por ato nuk janë parti – ato janë grupe për kryerjen e ndërmarrjeve kriminale; pra nuk janë parti, por organizata kriminale. Skena politike e Serbisë është e mbushur me prezervativë të tërhequr mbi shërbimet, por kur t’i harxhojnë, nuk mbetet asgjë prej tyre – kështu do të jetë edhe me këta – nuk do të ekzistojnë kur të largohen nga pushteti.
Studentët bënë një gjë të shkëlqyer sepse i çliruan njerëzit nga frika. Tani është e turpshme të jesh “qaci” dhe në anën e regjimit – madje edhe ata që janë, e fshehin dhe turpërohen. Askush nuk e di se çfarë do të ndodhë ditën pas rënies së Vuçiqit. Nëse menjëherë nuk shpërbëhet policia, BIA, dhe nuk hapen dosjet, pasnesër do të jetë vonë. E kam parë, e kam përjetuar.
Kalimet (dezertimet politike) ndodhin brenda një nate, dhe 300.000 “qaci” brenda natës do të kalojnë te studentët dhe do të arrijnë të futen në aparatin shtetëror. Prandaj nuk marr pjesë në asgjë nga kjo, sepse nuk dua të jem në shtyllën e turpit për gjithçka që do të ndodhë pasnesër – sepse do të vijë kolapsi brenda një viti, dhe pastaj këta do të kthehen me thika të përgjakura dhe do të therrin nëpër rrugë.
Prandaj Vuçiqi duhet të largohet. Por nuk mund të ketë kaq shumë padrejtësi pa u marrë dikush përgjegjës. Atyre duhet t’iu konfiskohet pasuria, duhet të përfundojnë në burg për kontratat që kanë bërë, sepse kanë shpallur si sekrete shtetërore çdo marrëveshje nga e cila kanë pasur përfitime të mëdha. Kjo duhet që populli të marrë pak frymë lirisht.
Aktuelno: Çfarë pas kësaj? Sa njerëz duhen për të marrë administratën shtetërore?
Čanak: Për marrjen elementare të administratës shtetërore ju duhen 6.000 njerëz që nuk duhet t’i prekni e edhe 6.000 të tjerë që duhet t’i largoni menjëherë, në mënyrë që në vend të tyre të fusni njerëz që do ta kryejnë punën. Serbia në këtë moment nuk i ka këta 6.000 njerëz – dhe në këtë kuptim, kjo është tragjedia e kohës në të cilën jetojmë. Para ambasadave qëndrojnë të rinj që po largohen; Serbia po zbrazet. Në Novi Sad dhe Beograd popullata po rritet, ndërsa në qytetet e tjera po bie – do të kemi një vend të zbrazët.
Aktuelno: A është botuar libri juaj në Mal të Zi?
Čanak: Romani im “Udhëtarët për Molusia” është botuar në Mal të Zi, dhe kushti im i vetëm ka qenë që të përkthehet në gjuhën malazeze. Nuk kam kërkuar asnjë honorar nga botuesi, dhe ky është libri i parë i një autori që shkruan në serbisht e që përkthehet në gjuhën malazez gjatë shumë dekadave të fundit.
Aktuelno: Kur u botua “Kurora e maleve” për herë të parë në Beograd më 1851, duhej të përktheheshin 400 fjalë sepse atëherë ishte i pakuptueshëm në Serbi, ndërsa ne në Mal të Zi e kuptojmë sot “të papërkthyer” për mrekulli?
Čanak: Po, nuk munden ta kuptojnë. Ka edhe diçka më qesharake t’ju them. Personalisht, për nevojat e shkollës së partisë, kam përkthyer “Naçertanijen” e Ilija Garašanin, sepse ai ka shkruar në serbishten e vitit 1844, dhe ajo gjuhë është plotësisht e pakuptueshme sot.
Çështja e gjuhës është komplekse – por edhe ky akti im që romani im të përkthehet në malazez, ka një arsye të thjeshtë: gjuha malazeze nuk është e drejtuar kundër askujt. Ajo është një formë miniaturore e revoltës kundër zhdukjes së identitetit.
Dhe për këtë arsye, pavarësisht se është aq e afërt me serbishten, kroatishten dhe boshnjakishten, gjuha malazeze duhet të jetë një nga gjuhët zyrtare të shtetit – nëse jo e vetmja. Ju s’mund të shfuqizoni diçka vetëm sepse i ngjan diçkaje tjetër.
Keni gjuhën ukrainase dhe ruse, të cilat kanë 70 për qind fjalë të përbashkëta, ndërsa serbishtja dhe rusishtja kanë 60 për qind fjalë të përbashkëta.
