Në këndvështrimin tjetërsues nacionalist serb të historisë
Sipas përfaqësuesve serbë, shqiptarët me të vërtetë fituan epërsinë në Kosovë vetëm përmes “Velika Seobasë”, “Emigrimit të madh” të serbëve, në vitin 1690. Gjatë luftës kundër turqve, një ushtri habsburge kishte avancuar në Ballkan. Në vitin 1689, rreth 5000 burra nën Eneo Piccolomini përparuan deri në Kosovë. Në të gjithë rajonin, një pjesë e popullsisë vendase dezertoi në ushtrinë austriake dhe siguroi trupa ndihmëse. Në fillim të vitit 1690, trupat Habsburge më në fund u tërhoqën me nxitim nga Kosova për shkak të një kundërofensivë turke dhe më pas u desh të braktisnin qytetin jugor serb të Nishit dhe më vonë edhe Beogradin. Me tërheqjen austriake, në territorin e Perandorisë Habsburge u larguan shumë serbë dhe në mesin e tyre edhe Patriarku i Pejës, Arsenije III Crnojević. Nga pikëpamja nacionaliste serbe, serbët e shtypur ishin ngritur kundër pushtuesve osmanë kur austriakët pushtuan. Pas tërheqjes austriake, Patriarku i Pejës kishte mbledhur rreth vetes një pjesë të madhe të popullsisë ortodokse të Kosovës dhe i kishte sjellë të sigurt nga hakmarrja turke në një marshim të detyruar pothuajse epik. Vetëm ky migrim i
Serbëve hapi rrugën për përparimin e shqiptarëve në Kosovë. Shqiptarët morën tokën me dhunë dhe filluan të shtypin serbët e mbetur. Kështu shkruan historiani serb Dushan T. Batakoviq
“Pasoja më e rëndë e migrimit të madh ishte përmbysja demografike që shkaktoi, sepse me tërheqjen e serbëve nga Kosova dhe Metohia, fiset e islamizuara shqiptare nga malësitë veriore filluan të vendoseshin në zonë, kryesisht me dhunë (…). Të mbështetur (.. .) nga turqit dhe kuria romake, shqiptarët etnikë (…) në shekujt e ardhshëm e kthyen tërë rajonin e Kosovës dhe Metohisë në një fushë beteje të përgjakshme, të shënuar nga anarkia fisnore dhe feudale. fillimi i gjenocidit tre shekullor shqiptar etnik kundër serbëve në tokën e tyre amtare”.
Dhe në antologjinë Kosovare të Samarxhiqit thotë: “Ky fat (shënim: i serbëve) ndikoi ndjeshëm edhe nga fakti që banorët shqiptarë filluan të depërtojnë në këto anë të vendit. Serbët hap pas hapi humbën zemrën e qytetërimit të tyre. qendra e shtetit të tyre mesjetar dhe thelbi i zonës së tyre të vendbanimeve kombëtare. Megjithatë, zotimi për Kosovën, sipas të cilit duhet të vazhdohet lufta për fitore nën shenjën e kësaj toke të shenjtëruar me gjak, u bë thelbi i jetës shpirtërore të gjithë serbëve”.
Noel Malcolm: Nuk mund të bëhet fjalë për një eksod masiv serb nga Kosova në vitin 1690
Në këndvështrimin nacionalist serb të historisë, “Emigrimi i madh” dhe “vjedhja e tokës” e mëvonshme nga shqiptarët janë një nga shpjegimet kryesore të pranisë masive të shqiptarëve në “djepin serb” Kosovë. Megjithatë, autorë si britaniku Noel Malcolm dyshojnë në këtë përshkrim. Malcolm gjithashtu raporton një valë refugjatësh në Hungari në tetor 1690, por ai citon një peticion të Patriarkut Arsenije drejtuar perandorit Leopold I në të cilin patriarku fliste për 30,000 njerëz qe kishin ikur. Në një letër të mëvonshme, Arsenije më pas përmendi 40 mijë refugjatë. Burimet e mëvonshme serbe, nga ana tjetër, flasin për rreth 37,000 familje të mëdha të arratisura me një total prej deri në 500,000 njerëz [Gyula Szekfü pretendon 200,000]. Malcolm gjithashtu shkruan se vetëm një pjesë e vogël e 30,000 deri në 40,000 refugjatëve të përmendur kanë ardhur nga Kosova. Shumica e këtyre njerëzve vinin nga zona ndërmjet Nishit dhe Beogradit. Sipas studimeve burimore të Malcolm-it, vetë Patriarku Arsenije u largua nga Kosova në vitin 1690 me vetëm një grusht besimtarësh dhe
në asnjë mënyrë nuk udhëhoqi – mbi kalë – një procesion të madh refugjatësh, siç pretendohet në përshkrimin e romantizuar serb. Përfundimi i Malcolm: Nuk mund të bëhet fjalë për një eksod masiv serb nga Kosova në vitin 1690.
Malcolm gjithashtu thekson se shqiptarët në asnjë mënyrë nuk kanë hyrë në Kosovë vetëm pas një eksodi masiv serb, por se tashmë ka pasur një prani masive shqiptare në zonë para kësaj. Ai raporton se qyteti i Prizrenit, për shembull, në atë kohë kishte një popullsi kryesisht myslimane dhe shqipfolëse. Dhe ai përmend se kryepeshkopi katolik shqiptar i Prizrenit, Pjetër Bogdani, dhe një prift katolik shqiptar i quajtur Toma Raspasani luajtën role kryesore në organizimin e kryengritjes pro-austriake. Kjo bie ndesh me përshkrimin serb të ngjarjeve, sipas të cilit pas pushtimit austriak në vitin 1689 pati një “kryengritje kombëtare serbe” në Kosovë dhe se shqiptarët – nëse banonin në këtë zonë – në radhë të parë përkrahnin turqit. Burime të tjera serbe pranojnë se shqiptarët fillimisht morën pjesë në revoltë, por së shpejti ata u dorëzuan sërish te turqit.
Ashtu si Malcolm, historiani i Mynihut Konrad Clewing thekson se rrëfimi serb sipas të cilit shqiptarët emigruan në Kosovë vetëm pas “Seobës së Madhe” është krejtësisht i paqëndrueshëm. Ai citon nga raporte të shumta nga shekulli i 17-të, si ato të vizitorëve papalë.
Dokumentet tregojnë se qysh në fillim të shekullit të 17-të, pra para vitit 1690, qytetet si Prizreni, Gjakova, por edhe Shkupi kishin një shumicë shqipfolëse. Ai përmend gjithashtu një raport të udhëtarit osman Evliya Çelebi, i cili në vitin 1660 hasi një shumicë shqiptare në qytetin e Vushtrrisë afër Mitrovicës. Dhe anglezi Edward Brown, nga ana e tij, përshkroi se gjatë udhëtimit të tij nëpër zonën “pjesët veriore të Epirit dhe në perëndim të Maqedonisë” në 1669, ndeshi banorë me një “gjuhë shqipe të pakuptueshme”.
————————————–
Burimet:
-Kosova/Kosova in der albanisch-serbischen und der internationalen Auseinandersetzung”~Wieland Schneider (Universiteti i Vjenës, qershor 2008).
-Gyula Szekfü: Një studim mbi bazat politike të historiografisë hungareze~ Irene Raab Epstein (1987).
