Kalabria është bërë rajoni i parë në Itali që nis një program të dedikuar posaçërisht pakicave gjuhësore. Në bashkëpunim me RAI-n, është prezantuar një projekt i ri radioteleviziv që do të transmetojë programe tërësisht në gjuhën arbëreshe, duke u kthyer në një hap historik për ruajtjen dhe promovimin e kësaj trashëgimie të çmuar kulturore.
Programi synon të forcojë identitetin e komuniteteve arbëreshe të Kalabrisë, të cilat prej shekujsh kanë ruajtur gjuhën, traditat dhe zakonet shqiptare. Përmes emisioneve kulturore, arsimore dhe muzikore, RAI dëshiron të japë një zë të fortë përfaqësuesve të kësaj pakice gjuhësore, duke e bërë arbërishten pjesë të jetës mediatike të përditshme.
Ky projekt shënon një njohje institucionale për arbëreshët e Italisë dhe hap një perspektivë të re për ruajtjen e gjuhës, sidomos tek brezat e rinj. Për shumë arbëreshë, të cilët prej kohësh kanë kërkuar më shumë hapësirë dhe mbështetje për gjuhën amtare, ky program është një moment krenarie dhe një dëshmi e gjallë se kultura arbëreshe vazhdon të jetojë e fuqishme edhe në shekullin XXI.
“Programimi do të fillojë në mesin e shtatorit dhe do të zgjasë 13 muaj, duke synuar të përmirësojë trashëgiminë kulturore arbëreshe. Ne jemi rajoni i parë me statut të zakonshëm që prodhon programim në një gjuhë minoritare dhe kjo më bën veçanërisht krenar si kalabrez. Jam i kënaqur me punën e bërë dhe do të jetë një angazhim i vazhdueshëm për Kalabrinë, por edhe për RAI-n, i cili edhe një herë e kryen rolin e tij si një televizion i shërbimit publik”, theksoi Massimo Fedele, drejtor i zyrës rajonale të RAI Calabria.
“Ky është një hap i rëndësishëm jo vetëm për popullin arbëresh, por edhe për shoqërinë italiane në tërësi dhe për komunitetin shqiptar dhe italo-shqiptar. Ai përfaqëson jo vetëm komunikimin, por edhe mbrojtjen dhe vlerësimin e një trashëgimie unike gjuhësore dhe identitare, të ruajtur për shekuj në afërsisht 50 komuna. Ai forcon ndjenjën e përkatësisë, transmeton kujtimin e paraardhësve tanë te brezat e rinj dhe bashkon shqiptarët dhe italo-shqiptarët me universin arbëresh”, u shpreh Anila Bitri Lani, ambasadorja e Shqipërisë në Itali.
Sfond ligjor dhe kulturor
Ligji 482/1999 për “pakicat historike gjuhësore” në Itali zyrtarisht njeh dhe mbështet përdorimin e gjuhëve të pakicave si arbëreshe, greke, occitane etj. Kontrata e shërbimit publik të RAI-t për periudhën 2023-2028 përfshin dispozita që i zgjerojnë angazhimet e RAI-t në lidhje me promovimin dhe mbrojtjen e gjuhëve të pakicave historike, dhe arbëresheja është veçanërisht përmendur si gjuhë që do të ketë hapësira të reja për produkte programore.
Ç’parashikon programi
Programi do të fillojë në mes të shtatorit 2025 dhe do të zgjasë 13 muaj. Për televizionin: një episod në javë, të dielën, që fokusohet te komunitetet arbëreshe të rajonit. Për radion: do të ketë transmetime nga e hëna në të premte, me ripërsëritje në fundjavë. Këto programe do të trajtojnë aspekte të ndryshme: kulturë, tradita, histori, identiteti i komuniteteve të Arbëresë.
Sfidat dhe perspektivat
Një sfidë reale është ruajtja e numrit të folësve të arbëresheve, veçanërisht ndër të rinjtë. Studimet tregojnë se shumë pak nxënës në komunitetet arbëreshe e përdorin aktivisht gjuhën në jetën e përditshme. Programi duhet të mos mbetet i izoluar: për të pasur efekt të vërtetë, do të duhet të jetë i integruar me mësimdhënien në shkolla, me aktivitete kulturore lokale, me botime, me arkiva, dhe me përdorim në administratë lokale kur është e mundur. Financimi dhe cilësia programore janë kyçe: për të qenë më tepër se sa vetë transmetime, këto programe duhet të jenë tërheqëse, të edukative dhe të ndihen si pronë e komunitetit arbëresh.
Ky program tele-radiofonik në gjuhën arbëreshe është një hap i rëndësishëm për institucionalizimin e mbrojtjes së pakicave gjuhësore në Itali — jo vetëm si fjalë në ligje, por si veprim konkret që gjen zbatim. Për arbëreshët në Kalabri, ky është një moment që mund të shënojë një rritje në vetëdije kulturore, një mundësi për t’u rikthyer në përdorim aktiv gjuhës së prejardhjes, dhe një shpëtim për një pjesë të trashëgimisë që kishte rrezik të zbehej.
Foto nga Google Images
Artikulli i përgatitur nga ACTVUSA
