Petrit Halilaj ishte 12 vjeç kur trupat serbe u zhvendosën në fshatin e tij në Kosovë, duke e detyruar familjen e tij të ikte dhe më pas duke i djegur shtëpinë e tyre deri në themel. Duke grumbulluar aq sa mundën në një traktor, ata u nisën për në shtëpinë e gjyshit të tij. Kur edhe ai fshat u pushtua, ata u zhvendosën përsëri, duke ikur nga streha në strehë derisa arritën në një kamp në Shqipëri, ku qëndruan gjatë pjesës tjetër të luftës 15-mujore midis Serbisë dhe Kosovës.
Pikërisht aty, në pranverën e vitit 1999, Halilaj u takua me psikologun italian, i cili do t’i ndryshonte jetën. Në çadrën (në të cilën ai jetonte me nënën, gjyshin dhe katër vëllezërit e motrat) mbërriti lajmi se Giacomo “Angelo” Poli po i jepte letra dhe stilolapsa me majë çdo fëmije që donte të vizatonte. Nuk kaloi shumë kohë ai po shpërndante imazhe aq të fuqishme, sa sekretari i përgjithshëm i atëhershëm i OKB-së, Kofi Annan, kërkoi ta takonte gjatë një vizite në kamp.
“Unë jam rritur me Kofi Annanin. Ai ishte më i madh se ‘Star Wars’ për mua, ndaj i thashë mamasë sime: ‘Nuk mund t’ia tregoj atij një foto të vogël të formatit A4’”, kujton Halilaj për “The Guardian”, transmeton Zeri.info.
Së bashku ata arritën të përdornin një pjesë të kartonit të përdorur për dyshemenë e tendave, në mënyrë që ai të mund të rivizatonte një imazh të një masakre në një fshat. Plani fillestar ishte t’i jepte fotografinë Annanit, por mendimi i Halilajt ndryshoi nga këmbëngulja e gjyshit të tij se vizita nuk ishte më shumë se një pjesë e teatrit politik. Kështu, ndërsa imazhi u transmetua në mbarë botën, vetë fotografia mbeti në Shqipëri, ku Halilaj e rizbuloi vetëm disa dekada më vonë.
Një vit pas përfundimit të luftës, familja u kthye në Kosovë. Halilajt iu dha një bursë për një shkollë arti në Itali, duke ia hapur atij kështu një rrugë që tani e çon në galerinë e arteve “Tate St Ives” (Cornwall, Angli) për shfaqjen e tij të parë solo në Mbretërinë e Bashkuar. Megjithëse vizita e Angelos në kamp zgjati vetëm dy javë, ishte fillimi i një miqësie të përjetshme. Të dy punuan së bashku për të gjetur një sens adoleshenti në 35 vizatimet e prodhuara gjatë atij dyjavëshi, të cilat janë baza e instalacionit “Tate” të Halilajt. Një dhomë dokumenton fëmijërinë e tij: jo vetëm që përfshin një video të Annanit duke përkëdhelur kokën e Halilajt teksa ia tregon fotografinë, por edhe një fotografi të Andrew Testas që e zbuloi vite më vonë në faqen e internetit të “New York Times”, kur ai ishte i vogël, i shtypur mes dy grave të veshura trash, teksa pret në radhë për ushqim në kamp. Trashësia e tyre, thekson ai, është rezultat i shumë shtresave të ndjesisë me ngjyra që i mbronin nga i ftohti i egër dhe tani luan një rol të veçantë në artin e tij.
Vetë instalacioni është një pyll i magjepsur me imazhe, ku papagajtë dhe pallonjtë fluturojnë mbi tokën e copëtuar të varreve masive dhe të djegin në mendjen e një djali 13-vjeçar, i cili disi arriti të krijonte shpëtimin e tij nga trauma e luftës. Teksa instaluesit i varin batanijet në tavan, artisti vrapon rreth e rrotull, duke futur pendët aty-këtu – penda të pallonjve, pulave, flamengove – “për ata që duan t’i shikojnë nga afër”, transmeton Zeri.info.
“Kur flasim për luftën në Kosovë, nuk po flasim për një situatë historike që është zgjidhur”, thotë Halilaj. Por është roli i artistit të gjejë një alternativë ndaj “diplomacisë së mërzitshme”.
Në fund Halilaj thotë se “peizazhi është ai që mbetet dhe na jep ëndrrat për të ardhmen. Pra, për mua kjo ekspozitë nuk është vetëm fragmente të vitit 1999, por edhe fragmente të së ardhmes”.
Batanija
“Kjo mbulesë kuqeverdhë ishte mbi trupin e një foshnje tremuajshe që u vra në fshatin Obri, shumë afër vendit ku jetonim. Unë nuk e kam vënë fëmijën në foto, sepse për mua është imazh i një masakre. Nuk doja t’i tregoja viktimat, sepse jemi shumë të bombarduar nga imazhet e luftës. Në fillim na thanë se ushtarët nuk do të lëndonin kurrë fëmijët. Vrasja e këtij fëmije dhe e gjithë familjes së tij ishte momenti kur fillova të jetoj me frikën e përditshme”.
“Në një pjesë tjetër të instalacionit mund të shihni shtëpinë tonë të verdhë dhe të kuqe përpara se të ndodhte gjithçka, por këtu ajo po digjet me themel. Nuk ka mbetur asgjë prej saj tani. Në sfond mund të shihni një ushtar dhe një buldozer, por në plan të parë janë zogjtë me ato ngjyrat e para që Angelo na dha. Është një mënyrë për t’ia kthyer atij atë që na ka dhënë si fëmijë: letër dhe ngjyrë dhe hapësirë për imagjinatën tonë. Ishte një dhuratë kaq e mrekullueshme”, transmeton Zeri.info.
Palloi
“Zogjtë për mua përfaqësonin ngjyrën dhe gëzimin e imagjinatës sime, edhe në vendet më të këqija. Prapa tij mund të shihni hijen e një ushtari me thikë. Varet nga ju se në cilën drejtim do të ktheheni: keni ose shpalosjen e luftës, ose shpalosjen e ëndrrave”.
Djali i vogël
“Ky djalë i vogël është figura e vetme që kam marrë direkt nga vizatimi që kam bërë për Kofi Annanin. Në atë ai qëndron në njërën anë, me një tank që ecën, duke parë një masakër. Nuk doja ta fusja atë në mes, sepse nuk është një autoportret, por një foto e të gjithëve ne”.
Ekspozita e Petrit Halilajt “Shumë vullkane mbi këtë pendë të gjelbër” do të jetë e hapur deri më 16 janar në “Tate St Ives”. /Zëri
