Në labirintet e historiografisë evropiane, shpesh ndeshim referenca që sfidojnë narrativat moderne kombëtare. Një faqe e rrallë nga libri francez i vitit 1599, “L’Histoire des Histoires”, e botuar në Paris, sjell një dëshmi tronditëse për lexuesin e sotëm. Në të, mbreti i Epirit, Aleksandri, cilësohet shprehimisht si “Roy des Epirotes ou Albanois” (Mbret i Epirotëve ose Shqiptarëve). Ky citim nuk është një rastësi e izoluar, pasi literatura gjermane dhe franceze e shekujve të kaluar shpesh e ka identifikuar botën epirote dhe maqedonase me trungun etnik shqiptar.
Dilema historiografike: Të vërtetën apo “fqinjësinë e mirë”?
Pyetja që lind natyrshëm është: A duhet t’i injorojmë këto dokumente vetëm për të mos prishur qetësinë diplomatike me fqinjët tanë? Shkenca akademike e ka për detyrë të jetë besnike ndaj burimeve primare. Kur autorë si Theodectes (dishepull i Platonit) citohen në vepra të shekullit të 16-të duke lidhur mbretërit e antikitetit me emërtimin “Albanis”, kjo kërkon një rilexim të paanshëm të historisë. Injorimi i tyre për hir të korrektësisë politike do të përbënte një krim ndaj trashëgimisë kulturore.
“Gjuha e Perëndive” dhe Arvanitika: Qëndrimi i hershëm grek
Interesant është fakti se edhe brenda vetë Greqisë, qëndrimi ndaj gjuhës shqipe (arvanitika) ka qenë dikur shumë më i hapur, i studiuar dhe kultivuar, sesa sot. Në dokumentet e referuara, gjuha shqipe e arvanitasve cilësohet si “Gjuha e Perëndive” (Gkliuha e Perentivet).
Sipas referencave nga historianë si Pavllo Karolidhi (profesor në Universitetin e Athinës në vitin 1930), kur Homeri i referohej “gjuhës së perëndive”, ai nënkuptonte një gjuhë shumë të lashtë, pellazgjike. Për shumë studiues të asaj kohe, kjo gjuhë ishte pikërisht Arvanitika/Pellazgjishtja, e mbajtur “si thëngjill i ndezur” në duart e paraardhësve tanë.
Athinë 1985: Një moment reflektimi
Nuk duhet harruar se në vitin 1985, në Athinë u mbajt “Konferenca e 1-rë Panhelenike” me temë: “Gjuha Arvanitike: Më e vjetra e gjuhëve indo-evropiane?”. Ky aktivitet, i mbajtur nën patronazhin e Ministrisë greke të Kulturës, deklaronte hapur:
“Kjo gjuhë, Arvanitika, është një gjuhë burrërore (palikarisia). Atë e fliste Admirali Miaoulis, Botsaris dhe i gjithë Suli”.
Kjo tregon se kishte një kohë kur akademia greke e njihte arvanitiken si një shtyllë formuese të historisë së tyre dhe si gjuhën e heronjve të Revolucionit të vitit 1821.
Bashkërendimi i dokumenteve evropiane që e cilësojnë Aleksandrin si mbret të shqiptarëve, me studimet që e shpallin arvanitiken si “Gjuhën e Perëndive”, na obligon drejt një kërkimi të ri shkencor. Historia nuk mund të jetë pronë e një kombi të vetëm, por një dëshmi e përbashkët ku gjuha shqipe zë një vend qendror si fosili i gjallë i antikitetit.
Mbi Ilirishten e folur nga Aleksandri i Madh
Teza se Aleksandri i Madh fliste një gjuhë të ndryshme nga greqishtja mbështetet në një varg dëshmish që nisin nga debatet gjyqësore të antikitetit dhe përfundojnë në hartat gjenealogjike të gjuhësisë moderne.
Argumenti kryesor buron nga vepra e historianit romak Quintus Curtius Rufus. Gjatë gjyqit të Filotës, Aleksandri e pyet atë nëse do të mbrohet në gjuhën amtare (patrius sermo). Kur Filota refuzon, duke zgjedhur greqishten që të kuptohet nga të gjithë, Aleksandri vëren se Filota ka ftohur marrëdhëniet me gjuhën e të parëve të tij.
Logjika: Ky dallim vërteton se greqishtja Koine shërbente si gjuhë e shkruar, diplomatike dhe e përbashkët për ushtrinë multietnike, ndërsa maqedonishtja e vjetër ishte një “gjuhë vendase” e ndryshme.
Natyra e gjuhës: Meqenëse nuk ka dokumente të shkruara në këtë gjuhë, mungesa e teksteve sugjeron një gjuhë që mund të ketë qenë pjesë e trungut Iliro-Trak, i cili ishte kryesisht oral.
Trashëgimia Gjenetike: Olimpia dhe rrënjët Molose (Ilire)
Nuk mund të kuptohet gjuha amtare e Aleksandrit pa marrë parasysh nënën e tij, Olimpinë. Ajo lindi në mbretërinë e Molosëve në Epir.
Identiteti Molos: Molosët ishin një nga tre fiset kryesore ilire epirote. Burime historike theksojnë se Molosët nuk ishin grekë, por ilirë, një fakt që lidh drejtpërdrejt Aleksandrin me rrënjët ilire.
Lidhja me Muzakajt: Kjo rrënjë ilire e Epirit konsiderohet aq e thellë sa që familja fisnike shqiptare Muzaka pretendon pasardhjen nga Molosët, duke përforcuar vazhdimësinë historike iliro-shqiptare në rajon.
Përveç dëshmive të mësipërme relativisht të reja, kjo tezë mbrohet edhe nga burime me tradicionale dhe të mirënjohura:
Plutarku: Shënon se në momente rreziku apo zemërimi, Aleksandri u thërriste truprojave të tij “Makedonisti” (maqedonisht), gjë që tregon se kjo ishte gjuha e tij e instinktit, jo greqishtja akademike.
Johann Georg von Hahn: Ai argumentoi se shqipja është pasardhësja e vetme e gjuhëve ilire dhe maqedonase të vjetra, duke i parë ato si varietete të të njëjtit trung.
L’Histoire des Histoires (1599): Ky libër francez e quan mbretin e Epirit (trungu i Aleksandrit) si “Roy des Epirotes ou Albanois” (Mbret i Epirotëve ose Shqiptarëve), duke vërtetuar se identiteti i tyre nuk shihej si grek nga studiuesit e rilindjes evropiane.
Arsyetimi logjik na çon në përfundimin se Aleksandri i Madh fliste një gjuhë të trungut Iliro-Trak (Pellazg), e cila shërbente si gjuhë amtare në oborr dhe mes ushtarëve maqedonas. Greqishtja ishte mjeti i tij i diplomacisë dhe kulturës, por “Gjuha e Perëndive” — ashtu siç u quajt më vonë shqipja e arvanitasve — ishte gjuha e tij e gjakut dhe e origjinës.
Burimet:
Dedikimi i autorit Sp. E. Sitogjeorgjopulos (2017).
Posteri i Konferencës së 1-rë Panhelenike për Gjuhën Arvanitike (Athinë, 1985).
“Gjuha e Perëndive – Metodë e mësimit të Arvanitikes”.
Teksti i dedikimit mbi “Gjuhën e Shenjtë të Pellazgëve”.
Referenca nga Pavllo Karolidhi mbi Homerin dhe gjuhën pellazgjike (1930).
“L’Histoire des Histoires” (Paris, 1599), referenca për mbretin e Epirotëve ose Shqiptarëve.
