Në zemrën e Kërçovës, aty ku brezat kanë bartur mbi supe barrën e qëndresës shqiptare, historia duket se lëviz në rrathë të mëdhenj që rikthehen drejt së njëjtës pikë: drejt figurës së Gjergj Kastriotit – Skënderbeut. Sot, Garana, një fshat i vogël me zë të madh, ngre sërish flamurin e identitetit kombëtar duke përuruar monumentin e ri monumental të Heroit. Ndërsa në vitin 1941, në Kalanë e Kërçovës, shqiptarët vendosën bustin e Skënderbeut si akt të rimëkëmbjes së ndjenjës kombëtare brenda kufijve të asaj që njiheshin atëherë si “Tokat e Lirueme”.
Garana: rikthimi i Heroit në trojet që e ruajtën me besë
Garana sot shndërrohet në një qendër të re të kujtesës shqiptare. Monumenti 6 metra i lartë, i lartësuar mbi kalë, i përuruar nga stërnipi i Kastriotëve, Loris Kastrioti, në bashkëpunim me banorët e fshatit dhe personalitete të komunitetit, vulos një kapitull të ri të trashëgimisë shqiptare në këtë trevë.
Ky akt nuk është thjesht estetik apo ceremonial; ai shënon vijimësinë e qëndresës së garanasve, të cilët brez pas brezi kanë kontribuar për mbrojtjen e vendit. Godina e re e Bashkësisë Lokale, e menduar si hapësirë muzeale, do të ruajë dokumente, fotografi dhe dëshmi historike të fshatit – duke kthyer Garanën në qendër të interpretimit të historisë lokale.
Përmasat e këtij angazhimi tregojnë se Garana mbetet shembull i bashkëpunimit mes mërgatës, afaristëve dhe institucioneve vendore. Fakti që fshati ka më shumë biznese se të gjitha fshatrat përreth Kërçovës së bashku, dëshmon se identiteti ekonomik dhe ai kombëtar ecin paralel.
Skënderbeu i vitit 1941: kur monumenti mbi kalanë simbolizoi rrëzimin e pushtimit
Për shqiptarët e Kërçovës, figura e Skënderbeut ka një histori më të hershme, po aq domethënëse. Më 28 nëntor 1941, në kohën e bashkimit të pjesëve të Kosovës dhe Maqedonisë Perëndimore me Shqipërinë, u vendos në Kalanë e qytetit busti i Heroit, një vepër e skulptorit Odhise Paskali.
Akti ishte thellësisht simbolik: busti shqiptar zëvendësonte monumentin e mbretit serb Petar I Karagjorgjeviq. Në këtë mënyrë, u rrëzua një simbol i pushtimit dhe u ngrit një figurë e lirisë. Dokumentet arkivore tregojnë se ceremonia e asaj dite u prit me entuziazëm të jashtëzakonshëm nga shqiptarët, ndërsa popullata sllave e përjetoi si paralajmërim të humbjes së kontrollit kulturor dhe politik. Nënprefekti Eqerem Telhaj raportonte se shqiptarët bashkuan fonde me nënshkrime, duke e blerë vetë bustin dhe duke e shndërruar vendosjen e tij në një akt të pastër qytetar dhe kombëtar.
Vendosja e bustit të Skënderbeut shërbeu si pikë orientimi për rininë e asaj kohe, e cila në kohë turbullirash kërkonte rrënjë identitare. Për fat të keq, pas Luftës së Dytë Botërore, pushteti komunist jugosllav e hoqi bustin dhe e zhduku. Por kujtimi i tij nuk u shua. Për shumë kërçovarë, monumenti mbeti një ikonë e humbur që mbart kujtesën e një kohe kur krenaria shqiptare u shpreh hapur dhe lirshëm.
Dy kohë, një qëllim: ringritja e vetëdijes kombëtare
Nga busti i vitit 1941 te monumenti i Garanës në vitet tona, historia e Kërçovës dëshmon vijueshmërinë e një aspirate: shumë gjenerata shqiptarësh në këtë trevë e shohin Skënderbeun si simbolin më të fuqishëm të qëndresës dhe të unitetit kombëtar.
Sot, Garana e rikonfirmon këtë amanet duke ngritur jo thjesht një monument, por një platformë kujtese, vetëdije dhe bashkimi për brezat e ardhshëm.
Historia e Kërçovës dëshmon se kujtesa kombëtare nuk shuhet kurrë, pavarësisht trysnive politike apo represioneve kulturore. Nga vitit 1941 deri sot, monumentet e Skënderbeut kanë qenë thirrje për liri, dinjitet dhe identitet.
Në një kohë kur shumë të rinj largohen nga vendi, këto vepra kujtese ngelen një mesazh i qartë:
vendlindja jeton vetëm nëse ne e mbrojmë, e zhvillojmë dhe e nderojmë.
Me pak punë, me dërgim të bashkuar dhe me besim te vetja, Shqipëria dhe trevat shqiptare mbeten vende ku mund të ndërtohet e ardhmja, jo vetëm kujtesa.
