Vepra “Shqiptarët” e George Fred Williams, diplomat dhe publicist amerikan i fillimshekullit XX, është një analizë e thellë politike e çështjes shqiptare në prag dhe pas Pavarësisë së Shqipërisë. Botuar pas përvojës së tij si i dërguar i Shteteve të Bashkuara në Ballkan, ajo përfaqëson një ndër mbrojtjet më të ndershme dhe të argumentuara të të drejtave kombëtare shqiptare në arenën ndërkombëtare. Williams denoncon hapur hipokrizinë e diplomacisë evropiane, që për interesa të veta mbajti Shqipërinë nën zgjedhën osmane dhe më vonë e copëtoi, duke e lënë pa të drejtë vetëvendosjeje. Ai e paraqet popullin shqiptar si një komb të lashtë, fisnik dhe të pavarur në shpirt, që pavarësisht shekujve të pushtimit ruajti identitetin dhe dëshirën për liri. Me stil të mprehtë dhe vizion humanist, vepra e Williams-it është një akt i rrallë solidariteti ndërkombëtar dhe një dëshmi e qartë se e vërteta shqiptare kishte mbështetës të ndershëm edhe në Perëndim.
Në vijim po ju përcjellim një fragment të ripunuar dhe redaktuar të tekstit të George Fred Williams
Shqipëria Etnike
Faji i diplomacisë evropiane
Nëse me të vërtetë bashkimi sllav përbën një kërcënim për qytetërimin perëndimor, historia e diplomacisë duhet të shihet ndryshe, veçanërisht kur Rusia ka siguruar aleatë të fuqishëm në Perëndim për shkatërrimin e Gjermanisë, pengesës më të madhe për triumfin e saj. Por, nëse ky bashkim është vetëm një përrallë e shpikur, një arsyetim i pavërtetë, atëherë diplomacia evropiane duhet të mbahet përgjegjëse për krimin që kryen duke mbajtur Ballkanin nën zgjedhën e dobët të Turqisë.
Në njërin prej këtyre dy skenarëve – kërcënimit sllav apo trillimit diplomatik – duhet të varet edhe përgjegjësia e kësaj diplomacie. Edhe nëse kërcënimi sllav ka qenë vetëm një pretekst dhe shtetet e mëdha kanë dashur thjesht ta mbajnë Rusinë larg detit Mesdhe, vuajtjet dhe fatkeqësitë e Shqipërisë mbeten mbi duart e tyre, sepse Shqipëria vuajti vetëm për shkak të fajit të tyre.
Sa pak mëshirë ka në mënyrën se si qeveriset bota! Po të kishte shkatërruar Evropa sundimin osman në Ballkan një shekull më parë, faqja e qytetërimit tonë do të ishte ndryshe. Shtetet ballkanike do të kishin tashmë një shekull pavarësi dhe, në rrugën e paqes, do të kishin përparuar në pasuri, arsim, tregti e industri.
Ndryshe nga e sotmja, kur janë të varfra e të shkatërruara nga luftëra të pandërprera, të cilat lindën vetëm sepse popujt kërkonin të çliroheshin nga zgjedha. Shqipëria, në këtë rast, do të ishte sot një shtet i lulëzuar dhe i përparuar.
Ndoshta kur diplomacia e errët, që ka rrënjët në shekujt e zymtë të historisë dhe që ka bërë që shtetet ta shohin njëra-tjetrën me armiqësi, të zhduket përfundimisht, dhe kur në vend të saj të mbizotërojë një frymë simpatie njerëzore e vëllazërore, atëherë do të kuptohet se suksesi i një populli nuk ka pse të vijë në kurriz të një tjetri. Atëherë sllavët, gjermanët, anglezët, turqit dhe shqiptarët do të mund të përfitonin shumë më tepër nga përparimi, lulëzimi dhe lumturia e ndërsjellë.
Diplomacia e shastisur e Evropës
Ndërkaq, Shqipëria, viktima kryesore e kësaj diplomacie, mbetet e lodhur, e kërrusur dhe e zhytur në gjak, sepse, edhe pas çlirimit të shteteve të tjera ballkanike nga zgjedha osmane, ajo u la sërish nën Turqi. Bashkë me Shqipërinë mbeti nën zgjedhë edhe Maqedonia.
Po të kishte mbetur ndopak ndjenjë njerëzore në politikën e Evropës dhe dëshirë për të shlyer mëkatet e saj shekullore, fuqitë e mëdha do t’u kishin dhënë shqiptarëve mundësinë të formonin një qeveri dhe të zbatonin një statut të vetin. Edhe një qenie me mendje të kufizuar do ta kuptonte se një popull trim e luftëtar si ky nuk do të pranonte një zgjedhë të re tiranie në vend të së parës.
Por diplomacia e shastisur vendosi të përdorë forcën e tiraninë për ta sunduar këtë popull – vendim që, siç u pa, do të binte poshtë. Shtetet e Evropës shpallën se shqiptarët ishin popull i pabindur, i egër e barbar, por nga ana tjetër deshën të krijojnë mbi ta një qeveri pa pyetur dëshirat e tyre, pa u garantuar asnjë liri apo të drejtë trashëgimore, madje pa asnjë prani ushtarake që të zbatonte programin e tyre: sollën vetëm disa oficerë, por jo ushtarë.
Nëse deklaratat e tyre do të ishin të vërteta, ata do të kishin sjellë forca të mëdha për të nënshtruar shqiptarët. Por këto deklarata ishin vetëm një justifikim për sjelljet e tyre. Ata prenë copa të rëndësishme të tokës shqiptare dhe ia dhanë fqinjëve në veri, në jug dhe në lindje, duke shkaktuar kështu ngatërresa e luftëra të pandërprera midis këtyre shteteve. Copën që mbeti nga gërshëra e tyre e quajtën “shteti i pavarur i Shqipërisë”.
Gabimin më të madh të planeve të tyre do ta përshkruaj në kapitullin që vijon.
Shqipëria është shndërruar në një fushë ndikimesh të shumëllojshme që e tërheqin në drejtime të ndryshme. Nuk ka vullnet, nuk ka program, as autoritet të njohur në këtë tokë. Propaganda, intriga dhe shpifjet e kanë mbuluar të vërtetën.
Këtë e raporton Dr. Dillone nga Durrësi.
Kur gjashtë fuqitë e mëdha hartuan një plan qeverisjeje për Shqipërinë, vepra e tyre dëshmoi një paaftësi të çuditshme, sepse ai plan nuk i përshtatej një shteti si ky. Marrëveshja e Londrës përmbante këto nene:
- Një principatë autonome, sovrane, me të drejtë trashëgimie të fronit nga pasardhësit dhe nën garantimin e gjashtë fuqive të mëdha.
- Kontrolli i administratës civile dhe i financave i jepej një komisioni ndërkombëtar të përbërë nga delegatë të gjashtë fuqive të mëdha dhe një delegat shqiptar.
- Emërimi i princit, formimi i një qeverie kombëtare përfundimtare, funksionet e autoriteteve vendore dhe ruajtja e qetësisë publike i liheshin në dorë po atij komisioni.
- Sigurimi i rendit dhe qetësisë do të bëhej nga një organizatë ndërkombëtare xhandarmërie e policie, në duart e oficerëve të huaj, të cilët do të kishin komandën vepruese dhe epruese të policisë dhe të gjithë elementëve të nevojshëm për ruajtjen e rendit.
I lutem lexuesit t’i studiojë këto pika me kujdes, për të formuar vetë një gjykim se si mund të ndërtohet një shtet mbi një plan të tillë. Tre funksionet themelore të një shteti janë: ekzekutivi, legjislativi dhe gjyqësori. Shihet qartë se dy të fundit nuk përmenden, përveçse si autoritet i lënë në dorë të komisionit ndërkombëtar për të “formuar një qeveri kombëtare me autoritet”.
Funksioni ekzekutiv, që përfshin kryetarin e shtetit, i cili duhet të kontrollojë administratën dhe sigurinë publike, mbetet i paqartë. Marrëveshja e Londrës parashikon një princ, por ia dorëzon komisionit ndërkombëtar kontrollin e administratës dhe të financave, si edhe sigurimin e rendit publik.
Kështu, princi mbetej pa fuqi reale, ndërsa popullit i mohohej çdo e drejtë për të zgjedhur dhe për t’u vetëqeverisur. Nuk u hartua asnjë statut mbi bazën e të cilit të qeverisej vendi, dhe nuk iu premtua popullit asnjë liri e plotë apo e drejtë tradicionale. Kjo ishte një formë e re tiranie, një despotizëm i shpallur me nxitim.
Në thelb, ky plan përmbante farën e anarkisë dhe të kryengritjes. Po të mos ngrihej populli shqiptar në atë që u quajt “rebelizëm”, nuk do të besohej kurrë se shqiptarët kishin vetëdije për lirinë që kërkonin. Nga kjo Marrëveshje e Londrës doli një ngatërresë e madhe dhe e dëmshme.
Fuqitë e mëdha vijuan programin e tyre duke zgjedhur për anëtarë të komisionit gjashtë persona me gradë konsujsh. Pa nënvlerësuar pozitën diplomatike të këtyre funksionarëve, lënia e fatit të një shteti në duart e tyre qe një gabim i rëndë, sepse nuk ishin njerëzit me përvojën e nevojshme për ndërtimin e një shteti. Kjo tregohet më së miri nga frytet e veprës së tyre. Përgatiti Elis Buba/ usalbanianmediagroup.com
————————
George Fred Williams “SH Q I P T A R Ë T” Tiranë – Shtypshkronja “Dielli” – 1934
