Më 13 tetor 1931, në fshatin Menkulas të Devollit, lindi Dritëro Agolli (1931–2017), një nga figurat më të mëdha të letërsisë dhe kulturës shqiptare. Me një krijimtari që shtrihet përtej kufijve të poezisë, prozës dhe publicistikës, Agolli është bërë simbol i njeriut të zakonshëm që gjen madhështinë në përditshmërinë e jetës. Ai mbetet një nga ata shkrimtarë që e lidhën fatin e artit me fatin e tokës dhe të njerëzve të saj, duke bërë që fjala poetike të tingëllojë njëkohësisht e thellë, e sinqertë dhe e përulur.
Fryma e tokës dhe njeriu shqiptar në qendër të artit të tij
Dritëro Agolli i dha letërsisë shqipe një dimension të ri realist e filozofik, ku fshatari, punëtori dhe intelektuali u bënë protagonistë të një bote që kërkonte dinjitet në thjeshtësi. Në veprat e tij, toka nuk është vetëm truall, por edhe kujtesë, dashuri, amanet dhe identitet.
Në poemat e njohura si “Nënë Shqipëri”, “Devoll, Devoll” apo në romanet “Komisari Memo” dhe “Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo”, Agolli përmes ironisë së hollë, lirizmit dhe humorit të butë, arriti të pasqyrojë njeriun shqiptar me të gjitha kontradiktat dhe virtytet e tij.
Kritiku i njohur gjerman Johannes Klüpfel e ka cilësuar Agollin si “një nga rrëfimtarët më origjinalë të Lindjes Europiane, i cili arrin të shpalosë humanizmin në kushtet e një shoqërie të mbyllur”. Ndërsa Ismail Kadare e ka quajtur “një poet që e ka ngritur fjalën shqipe mbi kurrizin e dheut dhe ia ka kthyer popullit me dritë”.
Nga poezia te politika – një jetë në shërbim të kulturës
Që nga viti 1973, Dritëro Agolli mbajti postin e Kryetarit të Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, duke ushtruar ndikim të gjerë në jetën kulturore dhe artistike të vendit për më shumë se dy dekada. Edhe pse kjo periudhë përkon me një kohë të vështirë të censurës dhe kontrollit ideologjik, Agolli u përpoq të krijonte hapësira për artin, të mbronte gjuhën e figurës, dhe të afirmonte identitetin letrar shqiptar në një kontekst ndërkombëtar.
Në vitet pas rënies së komunizmit, Agolli mbeti një zë i respektuar dhe reflektues mbi tranzicionin e vendit, duke treguar se poeti nuk është thjesht krijues fjalësh, por edhe dëshmitar i kohës.
Një trashëgimi që i përket përjetësisë
Dritëro Agolli u nda nga jeta më 3 shkurt 2017, por mbetet i gjallë në kujtesën e shqiptarëve përmes vargjeve, personazheve dhe filozofisë së tij jetësore.
Në një mesazh ngushëllimi, Akademia e Shkencave e Rusisë, ku Agolli kishte studiuar në Universitetin “Lomonosov” në Moskë, e përshkroi atë si “një urë të ndritshme midis kulturës shqiptare dhe asaj evropiane lindore”. Ndërsa poeti italian Claudio Pozzani, drejtor i Festivalit Ndërkombëtar të Poezisë në Gjenova, ka thënë:
“Në vargjet e Agollit ndien erën e fushave shqiptare, por edhe filozofinë e një shpirti universal që di të dojë, të vuajë dhe të falë.”
Në vitin 2012, ai u shpall “Qytetar Nderi i Tiranës”, ndërsa në vitin 2013, UNESCO përfshiu disa nga poezitë e tij në antologjinë “Poetët e Europës së Vogël”, duke e njohur si një zë autentik të letërsisë ballkanike.
Poeti që i dha shpirt dhe fytyrë tokës shqiptare
Dritëro Agolli ishte dhe mbetet më shumë se një shkrimtar – ai ishte një mënyrë e të parit të botës. Nëpërmjet tij, fjala shqipe mori ngjyrën e dhimbjes, të dashurisë dhe të dheut. Ai u bë zëri i njeriut të thjeshtë, i atij që punon, që ëndërron dhe që e do vendin e vet pa bujë.
Në ditëlindjen e tij, më 13 tetor, kujtojmë njeriun që i mësoi brezave se dashuria për tokën dhe njeriun është poezia më e madhe.
Dhe siç do të shkruante vetë Dritëroi:
“Njeriu vdes kur e harrojnë. Unë jam ende gjallë në çdo fjalë që thashë për tokën time.”/usalbanianmediagroup.com
