Një ndër emrat më të shquar e të ndritur të shqiptarizmës, Sami Frashëri, ka thënë se “shënja e kombit është gjuha. Çdo komb njihet me anë të gjuhës. Ata njerëz që harrojnë apo nuk flasin më gjuhën e tyre, me kalimin e kohës bëhen qytetarë të atij kombi që i flasin gjuhën. Shumë qytetërime që janë zhdukur mos pandehni se vdiqën ose u vranë të gjithë, jo, por u përzien me kombe të tjerë dhe morën gjuhën e tyre dhe u bënë pjesë e tyre. Kështu u zhdukën Maqedonasit, Thrakët, Frigasit, dhe shumë popullësi të tjera që nuk ishin pellazgë d.m.th. shqiptarë si ne, pra këto popullësi sot nuk janë por u zhukën dhe u harruan sepse humbën gjuhën e tyre. Por shqiptarët e atij vendi që sot quhet Shqipëri e kanë ruajtur fort mirë gjuhën e tyre, dhe kështu edhe sot në këtë vend flitet gjuha e Pellazgëve të lashtë.” – “Shqipëria ç`ka qenë, ç`është e çdo të bëhet” 1899
Pellazgët, një popull i lashtë, paraardhësit e të gjithë popujve indoevropianë, ishin një popull që dinte të ndriçonte dhe mësonte kulturën në Evropë, dihet pak për ta, ose më mirë thuajse asgjë.
Alfabeti i këtij populli misterioz quhet pellazg sepse daton në atë qytetërim, DIODORO SICULO na bën me dije se poetët preomerikë janë shprehur me atë alfabet dhe nga i njëjti burim, mësojmë se, të paktën 10 shekuj p.e.s. U përdor i njëjti skenar. Për më tepër, Diodorus raporton se ishin pellazgët ata që e sollën të parët alfabetin në Itali, si dhe në pjesën tjetër të Evropës, duke bërë përshtatjet dhe përmirësimet e duhura.
Plini Plaku konfirmon gjithashtu informacionin e Diodorus.
Virgjili (Eneida, VIII, V. 62-63), shkruan:
“Thuhet se banorët e parë të Italisë sonë kanë qenë pellazgët”.
Nga autorët e lashtësisë kemi mësuar se para ardhjes së grekëve, terrotiorio ku ata u vendosën quhej Pellazgji. Burimet e ndryshme na bëjnë gjithashtu të ditur se grekët mësuan nga pellazgët jo vetëm artin e përpunimit të metaleve, të mureve, por ata mësuan, duke e përsosur atë, mënyrën e tyre të të shkruarit dhe duke i bërë të tyren hyjnitë e tyre. Popullsi të ndryshme, veçanërisht ajo pellazge, i dhanë qytetit emrin e tyre.
Pausanias (Arkadia, Libri VIII, 1,4,6)
“Arkadianët thonë se Pelago ishte i pari që lindi në tokën e Arkadisë. Që kur Pelago u bë mbret, qyteti u quajt Pellazgji për nder të tij.
Pindar (Carminia, Fragmenta Selecta, I, 240)
“Duke sjellë një dhuratë të bukur, Toka ishte qenia e parë njerëzore që lindi në ARKADI, “PELASGO HYJNOR”, shumë kohë përpara hënës”
Citimi i Pindarit mund të duket i vlefshëm vetëm si një frymëzim poetik, ndoshta edhe mitologjik, por pavarësisht kësaj, shkencëtarët e mëvonshëm kanë treguar se hëna është një fragment i shkëputur nga globi ynë.
Homeri përmend pellazgët ndër aleatët e Trojanëve (Illiade, II, 840-843) dhe tregon se Akili iu lut “ZEUSIT PELAZGJ TË DODONAS” (Iliada, XVI, 223). Homeri i përmend edhe si “POPUJT E KRETËS” (Odisea, XIX, 177).
Historiani Efori i referohet një pasazhi të Hesiodit që dëshmon traditën e një populli pellazg në Arkadi dhe zhvillon teorinë se ishte një popull luftëtarësh i përhapur nga një “atdhe” që kishte aneksuar dhe kolonizuar të gjitha rajonet e Greqisë në të cilat autorët të lashtët i përmendin, nga Dodona në Kretë e deri te Triada deri në Itali, ku vendbanimet e tyre njihen ende mirë në kohën e helenëve dhe janë të lidhura ngushtë me “tirrenët”.
Struktura karakteristike e muraturës së kalasë së Athinës ka bërë që të gjitha ndërtesat në blloqe jo katrore dhe pa përdorimin e llaçit të kenë pasur emrin “masoneri pellazgjike” pikërisht siç quhen ndonjëherë “mure ciklopike”, d.m.th. , ndërtuar nga pellazgët, ata që u mësuan grekëve metodat e ndërtimit, mënyrën e të shkruarit dhe kulturën.
Mund të vazhdonim pafundësisht me citime për pellazgët, për të përfunduar në çdo rast dhe gjithmonë që qytetërimet në përgjithësi fillojnë me pellazgët, por pyetja kryesore që lind në këtë pikë është: A ekzistojnë ende pellazgët? Nëse po, kush janë ata?
Nermin Vlora Falaski, në librin e saj “Trashëgimia gjuhësore dhe gjenetike” (i shkruar edhe në italisht), deshifroi mbishkrimet etruske dhe pellazgjike me gjuhën e sotme shqipe. Kjo do të vërtetonte se shqiptarët (Pasardhësit e ilirëve) janë pasardhës të sotëm të pellazgëve, një prej prejardhjeve më të lashta që populluan Evropën. Më poshtë do të propozojmë disa përkthime të Falaskit:
Prandaj, në Itali ekziston lokaliteti i TOSCHI-ve (Toskana), ashtu si Toschi-t jetojnë në “Toskeria”, në Shqipërinë e Jugut.
Shënim: Shumë autorë pohojnë se fjala Tosk, ose Tok, është sinonimi i DHE, aq sa sot në shqip fjala DHE dhe TOK përdoren në mënyrë indiferente me kuptimin “tokë”.
Në Toskanë ndodhet një qytet i lashtë, ndoshta i themeluar nga pellazgët, i cili quhet Cortona, (Shënim, në shqip: COR = të korrat, TONA = e jona, domethënë “të korrat tona”). Nga fusha e gjerë dhe pjellore e Val di Chiana mund të hyni në një kodër të shpejtë, në majë të së cilës ndodhet një kështjellë e bukur, e shndërruar në një muze arkeologjik. Në mes të një trashëgimie të madhe epigrafike, gjendet edhe një mbishkrim veçanërisht i bukur dhe interesant në një sarkofag me dekorime lulesh.
Mbishkrimi i mëposhtëm shfaqet në këtë sarkofag:
Anija është krenari, guxim dhe liri për ne “
Zëri foljor â ose âsht (në italisht është) përdoret ende në të folmen e Shqipërisë veriore dhe në Kosovë, ndërsa në jug dhe në gjuhën zyrtare, që është ajo e Toshit, përdoret zëri ësht.
Burimet e ndryshme na bëjnë të ditur se grekët mësuan nga pellazgët jo vetëm artin e përpunimit të metaleve, të ndërtimit të mureve, por ata mësuan, duke e përsosur atë, mënyrën e të shkruarit dhe bënë hyjnitë e tyre, si DE-MITRA ( Dhe = toka Mitra = mitra, d.m.th. PERËNDESHJA NËNA TOKË), si dhe AFER-DITA (Afer = afër, Dita = Dita, e quajtur më vonë Venus nga romakët, sot Venus).
Pellazgët, të cilët quheshin edhe “popull i detit”, sepse ishin lundërtarë të zotë dhe të lirë, atdheun e tyre e quanin ILIRIA (ILYRIA për romakët): LIRI (LIR = i lirë), që do të thoshte: “Vendi i njerëzve të lirë. “, një vend që shtrihej nga Mesdheu deri në Danub.
Fjalët me rrënjë Lir i gjejmë me të njëjtin kuptim në gjuhët e mëposhtme:
pellazgo-ilire (liri), etruskisht (liri), shqipja sot (liri), italisht (liri), frëngjisht (libertè), latinisht (libertas), anglisht (liri), spanjisht (libertad), rumanisht (libertade), portugalisht ( liberdade).
Në Itali dhe pikërisht në Lacio është mali i Lirit si dhe lumi Liri dhe Fontana Liri.
Ky emër është ruajtur gjatë shekujve në vendet e ndryshme të Mesdheut të Evropës, me shumë gjasa nëpërmjet “rrezatimit” të fiseve të ndryshme ilire, si etruskët, Messapi, Dauni, Veneti, Piceni, etj. Secili prej këtyre emrave ka një kuptim. në gjuhën shqipe:
E TRURIA (E = di, TRURIA = Truri, vendi i njerëzve me tru), MESSAPI (MES = mjedis, qendër, HAPI = i hapur, vend i njerëzve të hapur), DAUNI (dauni, i ndarë, i ndarë), VENETI (emër që rrjedh nga perëndeshë VEND, atdhe, vend par excellence), PICENI (PI = të pish, KENI = ke, vend me ujë të bollshëm).
Emri Pelasgi mund t’i referohet fjalës shqipe PELLG (det i thellë), si në italisht “pelago”.
Ky është një mbishkrim ilir i postum, i datuar midis shekujve III-II para Krishtit, i cili aktualisht ndodhet në muzeun arkeologjik të Durrësit, Shqipëri:
Duroni dhimbjen tuaj dhe qani nëse ju ndihmon, por ia besoni tokës së ngrohtë, Hirit Qiellor dhe të Mirës supreme”
Është e rëndësishme të theksohet se gjuha e këtij mbishkrimi është aq e ngjashme me shqipen e sotme, saqë është e vështirë të mendohet se daton më shumë se dy mijë vjet më parë.
Në përgjithësi, mbishkrimet më të vjetra janë formuluar nga e djathta në të majtë dhe nganjëherë duke vazhduar nga e majta në të djathtë, pra në formë boustrofedikale dhe shpesh pa ndërprerje ndërmjet një fjale dhe tjetrës. Megjithatë, ky dokument i Durrësit ishte i gdhendur nga e majta në të djathtë, gjë që tregon origjinën e tij më të re, kur alfabeti latin shumë më praktik ishte vendosur tashmë dhe tani shkruhej gjithmonë nga e majta në të djathtë.
—————————————————————————————————————————————
Duke shkuar në kërkim të mbishkrimeve të reja, nga Egjeu në Atlantik dhe rastësisht në Egjipt e më gjerë, jo vetëm në përpjekje për të zbuluar përmbajtjen e tyre, por edhe për të verifikuar monogjenezën e gjuhëve që mbështetet nga studiues të shquar, në arkeologjinë. Në Muzeun e Athinës është gjetur një stelë shumë e lashtë e cila përmban një mbishkrim bustrofedik të shkruar me alfabetin pellazg dhe është me përmbajtje funerale. Kjo stelë u zbulua në ishullin Lemnos dhe, në përgjithësi, çdo përpjekje për të kuptuar përmbajtjen e atij shkrimi konsiderohet shumë e vështirë dhe jo bindëse. Dhe është për këtë arsye që deri më tani pakkush është angazhuar seriozisht për zgjidhjen e kësaj enigme. Le të fillojmë duke treguar këtë Stelë të Lemnosit, që i atribuohet shekullit të 6-të para Krishtit. (por gjithashtu konsiderohet më i vjetër nga disa studiues të kualifikuar):
Ky mbishkrim tërësisht boustrofedik, ku shkronjat “TH” dhe “H” mund të lexohen vazhdimisht, për të përfaqësuar psherëtimat dhe të qarat, siç do të bënim sot “AH” dhe “OH”, përmban një vajtim funeral të munduar, padyshim për vdekjen e një nyje se ai kishte qenë edhe një hero i madh, siç dëshmohet nga krenaria e përsëritur e gjithë farefisnisë. Le ta rishkruajmë Stelin në një formë më të lirë, duke e përshtatur atë me kohën tonë:
“Në zi, jemi në zi të plotë,
ankth, fatkeqësi kudo,
gra të mbuluara me vello të zeza.
Vajtim që u dhatë të afërmve, ose të afërmve!
Ai është i aksioneve tona, Ah!, Oh!
Na u rrëmbye, çfarë fatkeqësie.
Por për çfarë faji, kjo fatkeqësi?
Akullt është froni i tij i artë, Ah!
Ne ishim krenarë për famën e tij, Oh!
Vajtim, zi në mbarë botën,
duke e shqyer, na prenë kokën!
Befas na goditi ky zi, Ah!
Mjerisht, për çfarë faji? Oh!
Ai ishte i afërmi ynë,
po pse na goditi me këtë zi?
Në zi, në dëshpërim, Ah!
Na mbytin lotët, Oh!
Ai që bëri të jetojnë pasardhësit tanë,
për çfarë faji, tani, e shuan?
Ah! Oh!
Oh! Ai ishte i artë,
i plagosur me thikë, çfarë turpi,
vuajti aq shumë, në heshtje,
pa u fyer asnjehere!
Ah! Oh!
Ti o i afërm, na ke prerë kokën, Oh!
Ti, jeta jonë plot me gjemba, ke bërë, Ah, Oh!”.
// ———————————————————————————————————
Fjalën “ZI” ose “SI” (zi) e gjejmë, ndër të tjera, edhe në këtë mbishkrim të shkurtër, por me përmbajtje të konsiderueshme, në një stelë në muzeun arkeologjik të
FELTRE (Itali)
Ne vuajmë nga zia e pafund”
Duhet të kemi gjithmonë parasysh se pasuria gjuhësore e popujve është i vetmi arkiv dokumentar i padiskutueshëm, sidomos kur mungojnë prova të tjera, por është mbi të gjitha dëshmia kryesore e krijimtarisë njerëzore.
Disa studiues mbështesin tezën e monogjenezës së gjuhëve, veçanërisht gjatë këtyre 2 shekujve të fundit, kur përparimi i komunikimit u ka dhënë njerëzve mundësinë të lëvizin lehtësisht dhe të kenë kontakte edhe me popullsi në zona shumë të largëta.
Janë cituar studiuesit italianë Alfredo Trombetti, Elia Lattes dhe Francesco Ribrezzo, të cilët janë përkrahës të vlefshëm të kësaj teze, si dhe të origjinës ilire të popujve italik. Përveç autorëve të lartpërmendur, ka edhe studiues të tjerë, si dhe gjermanë, austriakë, francezë dhe anglezë që pohojnë origjinën ilire të popullsive italike. Një meritë e veçantë i takon Prof Zacharie Mayani, një profesor në Sorbonë, i cili në vitet 1970 botoi 3 vëllime të mëdha, për argumentin se gjuha etruske interpretohet vetëm përmes shqipes së sotme. Për të verifikuar vërtetësinë e zbulimit të tij, ai studioi shqip fillimisht në Paris, më pas shkoi në Shqipëri për t’u përsosur. Të tre vëllimet e botuara nga Mayani titullohen: “Les Etrusques Commencent a Parler”, “Les Etrusques Parlent” dhe “La Fin Du Mystère Etrousque”.
Në çdo rast, i pari që hodhi dhe përhapi idenë e monogjenezës së gjuhëve ishte Sir William Jones (1746-1794), një orientalist i famshëm, i cili në fund të jetës së tij intensive dinte 28 gjuhë. Mirëpo, në ditët tona, mbështetës i vlefshëm i kësaj teze është prof. Colin Renfrew nga Universiteti i Kembrixhit, i cili në veprën e tij “Arkeologjia dhe Gjuhësia” botuar në 1989, shkruan:
“Arsyeja kryesore e botimit të kësaj vepre time është të theksoj se arkeologët e viteve të fundit nuk e kanë marrë parasysh siç duhet dëshminë e gjuhësisë për të rindërtuar të shkuarën”.
Në globin tonë, ka gjithmonë një horizont përtej të cilit nuk është e mundur të shihet. Kështu, për sa i përket lashtësisë, horizonti ynë janë Pellazgët Hyjnorë. Duke qenë shpikësit e parë të shkrimit fonetik, nuk mund të mohojmë se kultura e vërtetë nis nga pellazgët, siç kemi mësuar nga autorë të ndryshëm të lashtësisë.
Le të lexojmë tani disa dokumente epigrafike të gjetura nga Egjeu deri në Atlantik, ku përmenden fjalët pellago-ilire YJ, ARNO, REZE e të tjera, gjithmonë me të njëjtin kuptim.
Le të fillojmë fillimisht me mbishkrimet që gjenden sot në Shqipëri:
Mbi këtë tempull të bukur në qytetin-shtetin e Apolonisë, gjendet një mbishkrim i bukur i shekullit III para erës sonë që tregon për yjet (YJ) dhe një fëmijë (FIMI). Le ta lexojmë:
Fëmija që iu besua këtij tempulli tani është Hyjnizuar “
<>
Pasi lexuam këtë mbishkrim ilir, i cili padyshim përputhet me të folurën e sotme shqipe, përqendroi thelbin e kuptimit të tij, tani le të lexojmë një tjetër po aq të bukur, nga Durrësi, i cili si ai i mëparshmi flet për Hyjnizimin (YJNERIM, al-emër) dhe që i përket shekulli II-I para Krishtit:
Hyjnizoni (shpirtin e tij, Zot), bëje që t’i përkasë dimensionit Tënd”<>
Herodoni na shpjegoi se, para ardhjes së grekëve, ai territor quhej PELASGIA. Ai na tregoi gjithashtu se grekët mësuan nga pellazgët artin e përpunimit të metaleve, ndërtimin e mureve, shkrimin që ata rafinuan dhe se deri në zbulimin e latinishtes, ai ishte i vetmi shkrim popullor. Edhe sot në muzetë e ndryshëm të Shqipërisë gjenden epigrafe të shkruara me alfabetin grek, përmbajtja e të cilave megjithatë kuptohet jo me gjuhën greke, por me atë shqipe, me përjashtim të neologjizmave të formuara ndërkohë. Gjithsesi, ne do të lexojmë disa shkrime shumë interesante më vonë.
Tani kishim të bënim me mbishkrimet që përmbajnë fjalët YJ (yje) siç shihej tashmë, si dhe ato me ARNO (Krijues) dhe REZE (rrezet).
Duke qenë se po flasim për monogjenezën e gjuhëve, kthehemi në këtë breg të Adriatikut dhe lexojmë në muzeun arkeologjik të Sienës këtë mbishkrim që gjendet në një sarkofag të mrekullueshëm, ku, për më tepër, gjenden të treja fjalët që synojmë të trajtojmë. së bashku (YJ, REZE dhe ARNO).
Nga basorelievet që përbëjnë sarkofagun, me personazhet në gjendje meditimi dhe me perëndeshën VEND (Patria) në qendër, mund të nxirret lehtësisht se shkrimi ka përmbajtje kozmogonike:
Siç e dimë, RESA e quajti veten etruskë, tani le ta kompozojmë këtë mbishkrim në formën e tij dinamike aktuale:
“Arno, (Krijues), meqë për ne je në yje, meriton përkujtimin e të gjithë RESA-ve (etruskëve)”.
Sot fjalën “ARNO” e gjejmë vetëm në gjuhën shqipe me një kuptim të degraduar të “restaurues”, megjithatë, të rivendosësh një gjë të dëmtuar do të thotë “ta rikrijosh atë”, prandaj interpretimi i fjalës ARNO në këtë dhe në shumë të tjera etruriane. mbishkrime mendoj se është e vlefshme.
Për më tepër, është lumi i mirënjohur ARNO, i cili lahet, ndër të tjera, edhe qytetin e lulëzuar të Firences: dhe ne e dimë se qytetërimet kanë lindur gjithmonë pranë lumenjve të rëndësishëm.
YJ (yjet): as kjo fjalë nuk është gjetur në gjuhë të tjera, përveç shqipes, megjithëse është shumë e zakonshme në dokumentet epigrafike të lashtësisë, nga Egjeu deri në Atlantik.
YJ, YJNOR, HYJNERON janë terma nga pellazgo-iliro-etruskisht. Në fakt ato gjenden me bollëk në mbishkrimet e tyre, por sot përdoren vetëm në gjuhën shqipe. Nga kjo mund të konkludohet se format e ndryshme të YJ mund të jenë me origjinë proto-indo-evropiane. Dhe ky përfundim mund të arrihet duke marrë parasysh të gjitha gjuhët e tjera indo-evropiane që nuk i quajnë yjet “YJE”, por: sanskritishtja (Astra), italishtja (astri: stelle), spanjishtja (Estrella: extremja), Portugeze (Extreme ), Anglisht (Yjet), Greqisht (Astro-Asteri), Rumanisht (Stea dhe Vedeta), persisht (Setareh), gjermanisht (Stern).
Në Gadishullin Iberik ka mbishkrime shumë të ngjashme me ato të Ilirisë dhe Etrurisë, të gdhendura me alfabetin pellago-fenikas dhe interpretohen gjithmonë përmes shqipes.
Përmendëm mbishkrimet me fjalën YJE dhe derivate. Tani, për të qëndruar në këtë temë, midis mbishkrimeve të tjera nga Portugalia Jugore, të zbuluara në fillim të shekullit të 18-të dhe deri më tani të deshifruar kurrë, le të shohim këtë epigraf që shfaqet në stelen nr.22:
Ia dedikova perëndive kur isha ende gjallë.
