Nga Gjon Keka
Më 8 dhjetor të këtij viti bëhen 334 vjet që kur gjeniu,filozofi,prijësi i urtë i Dardanëve,doktori i filozofisë dhe teologjisë Pjetër Bogdani mbylli sytë që e shihte me aq shkëlqim botën dhe vëzhgoi me kaq besnikëri e dashuri mbi popullin e tij dardan e arbëror.
Lexoj vazhdimisht se si me ose pa vetëdije përkujtohet më 6 dhjetor, gjë që nuk është e vërtetë, Pjetër Bogdani sipas dokumenteve arkivore dhe literaturës e kronikave të kohës ka vdek më 8 dhjetor,dhe kjo datë është e bazuar në dokumente.
Sidoqoftë dashuria e tij ishte e madhe për shkencën, për lirinë dhe për një Dardani pa zingjirët otoman të skllavërisë.Ai e shihte Peranorinë austriake ,ndërsa ne nëse e shohim nga koha e sotme,si garantuese dhe mbrojtëse të Dardanisë, me anë të një traktati që vetëm kishte lidhur ai me Piccolominin.
Pjetër Bogdani kishte shpirtin dhe mendjen e një soditësi të idealeve të larta,duke ia kushtuar jetën shkencës, dijes,besimit e atdheut të tij.
dr.Bogdani vetë kishte filozofinë në qendër të ndërgjegjes së tij ,dhe u ushqye e forcua përmes studimeve të tij, të cilat i dhanë atij një shpirt të fortë e detyra praktike dhe misionin që mbante në atë kohë. Sikur shkruante Volteri:”Filozofia na mëson të bëjmë detyrën, të kuptojmë gjakun dhe prehjen tonë për shërbimin e atdheut, t’i sakrifikojmë atij gjithë qenien tonë.”
Edhe nën tmerret e një lufte që u zhvillua pa mëshirë nga armiku otoman dhe që duhej të bëhej pa mëshirë prej tij, ai qëndroi i palëkundur pas idealit të tij, mblodhi arbërorët e tij dhe ai vetë doli në ballë për ta mbrojtë nderin dhe identitetin e kombit të tij ,për ta ruajtur Dardaninë që ai e deshi deri në frymën e fundit.Duke qenë një njeri i urtë e vizionar ai edhe nënshkroi traktatin sëbashku me gjeneralin Piccolomini,i cili kishte mbërri më 6 nëntor në Prizren“kryeqytetin e Shqipërisë, ku u prit nga ipeshkvi katolik i vendit dhe klerikë të tjerë.”(Ö.m. Z,A.S.,1891) Ai i premtoi gjeneralit Piccolomini se arbërorët e bashkuar kanë dhënë besën se do të qëndrojn krah tij në luftën e drejtë për ta dëbuar armikun otoman nga trojet dardane dhe arbërore në përgjithësi. Edhe Bogdani e dinte se vetëm krah për krah me Perandorinë austriake do të ishte e mundur dëbimi i pushtuesit otoman nga vendi,sepse arbërorët nuk kishin armë dhe as fuqi ta dëbonin të vetëm, sepse nuk kishin më një Gjergj Kastrioti që t’i printe dhe t’ia tregonte vendin armikut si më parë.
Por sikur shkruajnë kronistët, pas vdekjes së gjeneralit Piccolomini dhe më pas edhe ipeshkvit Pjetër Bogani më 8 dhjetor ndryshuan marrëdhëniet me popullsinë shqiptare dhe atë të Perandorisë së Austrisë,dhe sikur thuhet kjo marrëdhënie„ tashmë ishte shumë e lëkundur në besnikërinë e saj.“Ngase nuk ishte më një njeri i urtë në krye të tyre sikur ishte Pjetër Bogdani dhe nuk kishte më një gjeneral i talentuar e i guximshëm sikur ishte Piccolomini.“Ndoshta do të ishte dashur vetëm një kohë e shkurtër për të forcuar pazgjidhshmërisht këtë lidhje besimi reciproke; vetëm pak kohë po të qëndronte çështja në të njëjtat duar të mençura dhe të ndershme që e kishin nisur me kaq bekim atë.“(Kriegsarchiv,L. W. S., 1888)
Për vdekjen e Piccolominit shkruante një bashkëkohës kështu: Ai u sakrifikua për të mirën e përgjithshme dhe “nëse të gjithë krerët e tjerë të perandorit do të kishin bërë të njëjtën gjë, sigurisht që nuk do të kishte më turq në Europë …”(Kriegs-Archiv viti 1689,Fasz. XIII, 1 dhe 2.) Autorët e kronistët shkruajn kështu për vdekjen e Pjetër Bogdanit:“Me këtë princ të kishës kauza perandorake humbi shumë.Ipeshkvi kishte qenë një mbështetës besnik i perandorit dhe e kishte përdorur gjithmonë ndikimin e tij të fuqishëm në vend në favor të tij.
