Teksti i mëposhtëm – të cilin e kemi sjellë edhe në figure nga Revista Arvanon, e 1997, – nuk është pjesë e një libri të vetëm të botuar gjerësisht nga Aristidh Kola, por pjesë e materialeve të tij që u publikuan kryesisht në revistat që ai vetë i botoi, si dhe më vonë u përfshinë në vepra të tjera të tij. Pohimet e forta të tij, nuk jane pjesë e një libri të vetëm, por jane një bërthamë e ideve dhe qëndrimeve që ai mbajti në jetë. Këto ide në forma të ndryshme përcilleshin përgjatë gjithë veprës së tij të shkruar.
“Po, jam Arvanit. dhe këtë e them me guxim dhe me hapësirën e ndërgjegjes sime, përpara kujtdo që hedh edhe një aludim të vogël.
Po, jam Arvanit, pasardhës i heronjve të vitit 1821.
Krijues i Greqisë së sotme dhe i kulturës së saj popullore.
Jam Arvanit dhe jam krenar; e them këtë me dije, me vetëdije dhe me përgjegjësi.
Nuk e gjeta Greqinë të lirë për ta shfrytëzuar, por luftova, u flijova, derdha gjakun tim që ti ta gjeje të lirë, ti që më pyet për lirinë që gëzon, kur ndërkohë unë nuk pranoj të më pyesësh se kush jam. Unë të pyes ty: kush je ti, nga vjen dhe pse nuk e njeh historinë e vendit ku ecën?
Jam Arvanit dhe nuk lejoj askënd të më japë leksione patriotizmi.
Arvanitët janë ata që kanë dhënë mësime të gjalla patriotizmi; nuk janë nxënës të mësuesve të mençur të sotëm.
Jam Arvanit dhe flas gjuhën e perëndive dhe të heronjve të Greqisë, dhe nuk pranoj të më fyejnë, të më nënçmojnë apo të më ndalojnë.
Jam Arvanit dhe jam krenar për prejardhjen time, sepse i njoh paraardhësit e mi, e di shumë mirë që, për të dëshmuar se je grek, mjafton të tregosh se je Arvanit.
Jam Arvanit dhe nuk kam për t’i dhënë asnjë shpjegim askujt, për atë që thonë, shpifin apo përhapin të tjerët brenda apo jashtë Greqisë – për Arvanitët.
Për mua flet vetë Historia.”
— Aristidh Kola
Pse ky tekst bëri bujë të jashtëzakonshme në Greqi?
Ky deklarim pati rezonancë dhe shkaktoi reagime të forta për disa arsye historike, politike e identitare:
Gjuha arvanitase ishte e shtypur dhe stigmatizuar
Që nga shek. XX, Greqia zyrtare e identifikoi veten vetëm me “kombin grek” dhe çdo prejardhje tjetër (arvanitase, vllahë, sllave) konsiderohej kërcënim për homogjenitetin kombëtar.
Fakti që Aristidh Kola tha publikisht:
- “Jam Arvanit”
- “Flas gjuhën e Perëndive dhe Heronjve”
- “Të jesh grek është të jesh arvanit”
ishte një sfidë e drejtpërdrejtë ndaj politikës shtetërore të asimilimit.
Ai lidhi drejtpërdrejt identitetin arvanitas me themelimin e Greqisë
Kola theksoi se arvanitët ishin konstruktuesit e Greqisë. Heronjtë kryesorë të ’21 ishin arvanitas shqipfolës. Greqia moderne u krijua nga një popullsi e përzier dhe jo vetëm nga grekët etnikë. Kjo ishte një tabu e madhe në historiografinë fqinje.
Ai kritikoi haptazi shovinizmin modern grek
Shprehje si:
- “Ti që ecën në këtë tokë pa e njohur historinë e saj”
- “Nuk pranoj të më jepni leksione patriotizmi”
- “Mjafton të jesh arvanit për të dëshmuar se je grek”
u konsideruan provokuese, sepse sfidonin supremacinë e identitetit grek si “i pastër”.
Ai denoncoi paragjykimet kundër shqiptarëve
Në vitet ’90 kishte valë të fuqishme emigracioni shqiptar, dhe retorika anti-shqiptare ishte shumë e fortë.
Aristidh Kola, si intelektual arvanitas, doli publikisht kundër racizmit, shtypjes kulturore, dhe pro identitetit shqiptar të arvanitëve. Kjo ishte e rrallë dhe shpesh e rrezikshme.
Ai shpalli publikisht identitetin arvanitas në një kohë kur shumica e heshtnin
Shumë arvanitas në Greqi e kishin fshehur prejardhjen e tyre për dekada për të shmangur diskriminimin. Aristidh Kola e bëri këtë: publikisht, me krenari, me gjuhë të fortë, në botime akademike dhe në media. Kjo e bëri zërin e tij emblemë të ringjalljes arvanitase.
Në vitet ’90, në klimën e tensionuar greko-shqiptare, Kola u akuzua padrejtësisht se po “nacionalizonte” arvanitët, po përhapej “shqiptarizim” i historisë greke, po binte nën ndikimin e Tiranës. Asnjë nga këto nuk kishte bazë, pasi Kola i qëndronte besnik të vërtetës së dokumentuar dhe vetë nuk degreqizohej në deklarime.
Sot, në qarqet akademike alternative dhe studimet ballkanike Kola shihet si një përfaqësues i guximshëm i identitetit arvanitas. Konsiderohet një pionier i studimeve të pakicave etnolinguiste në Greqi. Zëri i tij kritik i nacionalizmit ekskluziv grek, i dha nje vend nderi ne historiografinë shqiptare.
Në Greqi, megjithëse ende polarizuese, figura e tij është rehabilituar pjesërisht, sidomos pas botimit të studimeve të reja të Peter Mackridge, Michael Herzfeld, Nicholas Hammond dhe Kostis Kornetis, të cilët diskutojnë kompleksitetin shumëetnik të Greqisë moderne, duke diskredituar tangencialisht nacionalizmin shovinist në narrativën zyrtare. Përgatiti Elis Buba / usalbanianmediagroup.com
