Figura e Nikollë Leonik Tomeut (1456–1531), filozof me origjinë shqiptare, shfaqet si një shtyllë e rëndësishme e Humanizmit dhe Rilindjes Evropiane. Veprimtaria e tij e gjerë, e zhvilluar kryesisht në Venedik dhe në Universitetin e Padovës, dëshmon jo vetëm për një erudicion enciklopedik, por edhe për një kontribut thelbësor në rikuperimin dhe interpretimin e filozofisë klasike, veçanërisht të asaj aristoteliane dhe platonike.
Origjina dhe Formimi: Rrënjë Durrsake në Truallin Venedikas
Nikollë Leonik Tomeu lindi në Venedik në vitin 1456, në një familje fisnike shqiptare të shpërngulur nga Durrësi, e cila kishte krijuar një jetë solide në shoqërinë venedikase. Kjo prejardhje arbërore, e theksuar nga vetë humanistët e kohës, përbën një element kyç në identitetin e tij. Studimet e thella në gjuhën e vjetër helene dhe latinishte ai i kreu në Padova, Milano dhe Firence, ku u formua nën tutorin e njohur helen Demetrius Chalcocondyles (Dhimitër Kalkondili). Përsosmëria e tij në gjuhën e vjetër helene, aq e rrallë për atë kohë, i mundësoi të lexonte dhe ligjëronte mbi Aristotelin dhe Platonin drejtpërdrejt nga tekstet origjinale. Studiuesi italian M. E. Cosenza, në një studim serioz, e ka lidhur mbiemrin e Tomeut me toponimin e malit të Tomorrit në Epir, duke sjellë argumente të reja shkencore mbi origjinën e tij.
Katedra e Padovës: Profesor i Aristotelit në Tekstin Helen
Kulmi i karrierës së Tomeut u arrit në Universitetin e Padovës. Në vitin 1497, Senati i Venedikut e emëroi atë si profesor të filozofisë dhe mjekësisë, me detyrën historike për të ligjëruar tekstet helene të Aristotelit. Historiani i filozofisë Ernest Renan argumenton se ky moment, kur Tomeu mori Katedrën e Padovës për të dhënë mësim Aristotelin në gjuhën e vjetër helene, shënon fundin e Mesjetës në filozofi, duke e çliruar filozofinë nga tutelës e latinëve skolastikë. Tomeu, me këtë hap, u bë një nga profesorët e parë me origjinë shqiptare në një universitet kaq prestigjioz, duke i paraprirë edhe bashkatdhetarit tjetër, Marin Beçikemit.
Në vitin 1504, ai u transferua në Venedik për të ligjëruar filozofi, gramatikë dhe retorikë. Gjatë qëndrimit në Venedik, Tomeu ishte edhe drejtues i “Scuola degli Albanesi” (Shkolla e Shqiptarëve), një shoqëri vëllazërore e themeluar për ruajtjen e identitetit, gjuhës dhe kulturës shqiptare në diasporë, duke dëshmuar lidhjen e tij të pandërprerë me komunitetin arbëror.
Opusi Krijues dhe Rilindësit e Mëdhenj
Opusi krijues i Nikollë Leonik Tomeut është i shumëanshëm, duke përfshirë vepra në filozofi, histori, letërsi, astronomi, mjekësi dhe përkthime nga klasikët. Ndër veprat kryesore përmenden:
De varia historia libri III (1521)
Aristotelis Stagiritae. Parua naturalia (1523)
Dialogi (1524), ku përpiqet të afrojë pozicionet e platonianëve dhe aristotelianëve.
Aftësitë e tij filologjike dhe thellësia filozofike u admiruan nga studiues të tillë si Desiderius Erasmus i Roterdamit dhe Nikolla Koperniku, të cilët ishin bashkëkohës dhe korrespondentë të tij. Siç thekson studiuesi Jonathan Woolson, Tomeu u bë për më shumë se tre dekada një burim frymëzimi në ambientin akademik të Padovës, veçanërisht për humanistët anglezë që studionin aty, si William Latimer, Thomas Linacre, dhe Reginald Pole. Ky ndikim anglofil është i shquar dhe unik për shekullin XVI.
Vlerësimet dhe Trashëgimia
Lidhjet e tij miqësore me personalitetet kryesore të kohës, si filozofi Pietro Bembo, i cili shkroi edhe epitafin e varrit të tij në latinisht e gjuhën e vjetër helene, si dhe me botuesit shqiptarë vëllezërit Vitalibus, dëshmojnë për rëndësinë e tij në rrjetet intelektuale të Rilindjes.
Studiuesja Daniela De Bellis dhe të tjerë e vlerësojnë Tomeun si një poet që në poezinë e tij në italisht, nën ndikimin e Petrarkës, shfaqi natyrën dhe karakterin filozofik të gjenialitetit dhe erudicionit të tij.
Trashëgimia e Nikollë Leonik Tomeut është e skalitur edhe fizikisht: portreti i tij, së bashku me atë të Marin Beçikemit, është ndër dyzet portretet e studentëve dhe docentëve të huaj që ruhen në “Sala dei Quaranta” (Salla e të Dyzetave) në Palazzo Bo të Universitetit të Padovës, si një nderim i veçantë për kontributin e tij në këtë institucion.
Nikollë Leonik Tomeu mbetet një figurë qendrore në historinë e Humanizmit, duke ndërmarrë hapin vendimtar të kthimit tek tekstet burimore helene të Aristotelit dhe duke ndikuar thellësisht te brezat e humanistëve. Ai, si “Aristoteli i ri”, shërbeu si një urë lidhëse mes Antikitetit dhe Rilindjes, duke i dhënë një dimension të papërsëritur humanizmit arbëror në Evropë. Përgatiti Elis Buba/ usalbanianmediagroup.com
—————
Burime
SHQIPTARI NIKOLLË LEONIK TOMEU – FIGURË E SHQUAR E HUMANIZMIT DHE E RILINDJES EVROPIANE Prof. Dr. Musa Ahmeti-Center for Albanian Studies – Budapest
M. E. Cosenza: Referenca për studimin e tij mbi origjinën e mbiemrit të Tomeut (nga Tomorri), siç përmendet në materialin bazë.
Jahja Drançolli: Për kontributin e tij në botimin e studimeve dhe portreteve të Tomeut dhe Beçikemit.
Ernest Renan (Përmendur si Mbështetje Historike): Për vlerësimin mbi rëndësinë historike të leksioneve të Aristotelit në Universitetin e Padovës.
Daniela De Bellis & Jonathan Woolson (Studiues të Filozofisë dhe Humanizmit): Të cituar për analizat e tyre mbi veprimtarinë e Tomeut si poet, filozof dhe ndikimin e tij te humanistët e tjerë evropianë (p.sh., anglezët, Erasmi, Koperniku).
Bibliografia e Sugjeruar për Kërkime të Mëtejshme (Shtojcë)
Pietro Bembo: Epitafi i varrit të Nikollë Leonik Tomeut (burim parësor historik).
Historitë e Universitetit të Padovës: Si botimet e Carlo Anti-t (p.sh., Descrizione delle sale accademiche al Bo e del Liviano)
Veprat vetjake të Tomeut: Si De varia historia libri III dhe Dialogi
Korrespondenca (epistolat) e Humanistëve: letrat e Demetrius Chalcocondyles / Cassandrae Fidelis
