Nga Kaukazi në Ballkan: Origjina e sllavëve përball autoktonisë ilire të shqiptarëve

Një qasje historike dhe shkencore mbi origjinën e popujve të Ballkanit nxitur si përgjigje ndaj demagogjisë shoviniste të kahershme, që sërisht po ngre krye kohëve të fundit.

Sllavët dhe “Serboi” të Kaukazit në burimet antike
Në përshkrimin e tij të Sarmatias, gjeografi i famshëm Klaudi Ptolemeu (shekulli II pas Krishtit) përmend një fis të quajtur “Serboi”, që banonte ndërmjet Kaukazit Verilindor dhe luginës së lumit Vollga. Ky emërtim, i cituar në Geographia (libri V, 8), përfaqëson një nga dëshmitë më të hershme për një popullsi që më vonë studiuesit e kanë lidhur me sllavët e hershëm dhe sidomos me serbët.
Sipas analizës së studiuesve si Gimbutas (1971) dhe Moszyński, termi “Serboi” rrjedh nga rrënja indoevropiane ser- ose serv-, që do të thotë “të ruash, të mbrosh”, e lidhur me fjalën latine servus. Kjo rrënjë nënkupton “rojtar” ose “kujdestar i bagëtive” – pra, “barinj” ose “ruajtës kafshësh”, çka shpjegon edhe funksionin ekonomik e shoqëror të këtij fisi në stepat kaukaziane.
Në një tjetër studim të përmendur nga P. S. Sakac (1949), përmenden krahasime midis “Serboi” dhe fiseve të tjera indoiraniane të përmendura në mbishkrimet persiane të mbretit Darius, si Harahvati dhe Horouati, që përkojnë me rajonet e sotme të Harahvaitit (Afganistani jugor). Kjo përputhje e toponimeve, e bashkuar me dëshmitë arkeologjike, mbështet tezën se emri “Serb” ka origjinë kaukaziane dhe se pjesë të këtyre fiseve u zhvendosën drejt stepave të Evropës Lindore gjatë shekujve IV–VI të erës sonë.
Në këtë kontekst, migrimi sllav drejt Ballkanit shihet si një zhvendosje nga rajonet e Kaukazit dhe Vollgës, të nxitur nga presioni i popujve hunë, avarë dhe më vonë nga faktorë klimatikë e ekonomikë. Deri në shekullin VII, këto grupe ishin asimiluar gjuhësisht dhe kulturorisht në bashkësinë e gjerë sllave, e cila më pas depërtoi në viset e Evropës Juglindore.

Shqiptarët: autoktonë dhe trashëgimtarë të ilirëve
Në kontrast të plotë me origjinën migratore të sllavëve, popullsia shqiptare përfaqëson një vazhdimësi të pandërprerë historike dhe gjenetike në territorin e saj. Këtë e dëshmojnë një sërë analizash shkencore të kryera në vitet e fundit, ndër të cilat spikat studimi i fundit ndërkombëtar:
“Ancient DNA reveals the origins of the Albanians”, realizuar nga Leonidas-Romanos Davranoglou (Oxford University Museum of Natural History), Aris Aristodemou, David Wesolowski dhe Alexandros Heraclides (European University Cyprus, 2023).
Ky studim, i mbështetur në analizën e mbi 6000 gjenomeve të lashta (ADN) nga Ballkani dhe rajonet përreth, vërteton me të dhëna bioarkeologjike se shqiptarët rrjedhin kryesisht nga popullsitë e Ballkanit Perëndimor të periudhës romake dhe të epokës së bronzit, me një përzierje minimale (rreth 15%) nga grupet e lidhura me sllavët.
Vazhdimësia gjenetike mbi 2.500–3.000 vjet dëshmon se popullsia e Shqipërisë ka ruajtur profilin gjenetik të ilirëve, me ndikim të kufizuar nga migrimet e mëvonshme. Ndryshe nga rajonet e tjera të Ballkanit, si Kroacia apo Serbia, ADN-ja shqiptare mbetet më e qëndrueshme dhe më e lidhur me substratin e Epokës së Hekurit.
Ky përfundim përforcon rezultatet e Projektit “Rrënjët” në Shqipëri, që arrin në të njëjtat përfundime: shqiptarët janë pasardhësit e drejtpërdrejtë të popullsive ilire, ndërsa ndikimi i elementeve sllave është sipërfaqësor dhe i vonshëm.

Kontrasti historik midis autoktonisë dhe migrimit
Në dritën e të dhënave historike dhe shkencore, formohet një tablo e qartë:
• Sllavët, përfshirë serbët e hershëm, janë popuj të origjinës kaukaziane, që u shpërngulën drejt Ballkanit gjatë periudhës së vonë antike.
• Shqiptarët, në të kundërt, përfaqësojnë popullsinë autoktone të gadishullit, me rrënjë të thella në substratin ilir të Ballkanit Perëndimor.
Këto të dhëna shënojnë një ndryshim paradigmatik në mënyrën si duhet kuptuar historia etnike e Ballkanit. Në vend të narrativave politike të shekujve XIX–XX, sot gjenetika, gjuha dhe arkeologjia bashkohen për të dhënë një pasqyrë të bazuar në prova: autoktonia shqiptare dhe migracioni sllav nuk janë mite, por realitete të mbështetura shkencërisht.

Nga “Serboi” e Kaukazit të Ptolemeut, tek gjetjet e ADN-së ilire në laboratorët e Oksfordit, rruga e historisë na sjell drejt një kuptimi të ri të origjinës së popujve të Ballkanit.
Serbët dhe sllavët janë pasardhës të popullsive që lëvizën nga stepat euroaziatike, ndërsa shqiptarët, përkundrazi, ruajnë vazhdimësinë gjenetike, gjuhësore dhe kulturore të një populli që ka jetuar në të njëjtin truall që nga lashtësia.
Në këtë kuptim, Shqipëria nuk është vetëm një vend i vjetër në histori – por një dëshmi e gjallë e qëndrueshmërisë së ADN-së dhe kulturës së Ballkanit Perëndimor. Përgatiti Elis Buba / usalbanianmediagroup.com

Burime të cituara:
• Ptolemy, Geographia, Book V, 8.
• Marija Gimbutas, The Slavs, 1971.
• P. S. Sakac, The Origins of the Croats, 1949.
• Leonidas-Romanos Davranoglou et al., Ancient DNA reveals the origins of the Albanians, University of Oxford & European University Cyprus, 2023.
• Projekti “Rrënjët”, Tiranë, 2022.
• Jordanes, Getica (6th century).
• Procopius, Wars of Justinian, ca. 560 AD.