Diaspora shqiptare në Turqi është një ndër grupet më të mëdha të popullsisë shqiptare jashtë kufijve të trojeve të veta. Pavarësisht se janë shpërndarë në qytete të mëdha dhe fshatra të largët, shqiptarët në Turqi kanë krijuar një histori të pasur dhe të dhimbshme, por janë shpesh të harruar dhe të mohuar në aspektin e identitetit kulturor dhe gjuhësor. Ky fenomen ka pasur rrënjë të thella që shtrihen në periudhat më të ndryshme të historisë, dhe kërkon një analizë të thellë për të kuptuar arsyet dhe pasojat e tij.
Një Shpërngulje e Dhunshme: Historia e Harruar
Shpërngulja e shqiptarëve në Turqi ka filluar me periudhën e Perandorisë Osmane dhe ka vazhduar gjatë dhe pas Luftës së Dytë Botërore, duke përfshirë marrëveshje dhe trysni nga Jugosllavia dhe shtetet e tjera ballkanike. Pas periudhës së sundimit osman, shqiptarët janë detyruar të largohen për shkak të ndryshimeve politike, shtrirjes territoriale dhe pasigurisë, duke i çuar ata në Turqi, ku janë integruar në një shoqëri të re. Kjo shpërngulje e dhunshme ka lënë një popull të harruar, i cili ka humbur lidhjen e drejtpërdrejtë me kulturën dhe gjuhën e tij të origjinës, duke krijuar një pasiguri identitare për shumë brezave.
Kultura dhe Gjuha Shqipe: Të Drejta të Mohuara. Te hapen shkolla nga fillorja deri në Universitete
Një nga problemet më të mëdha me të cilat përballen shqiptarët në Turqi është mungesa e mundësive për të ruajtur dhe zhvilluar gjuhën dhe kulturën shqipe. Pavarësisht kontributit të rëndësishëm që shqiptarët kanë pasur në formimin e shtetit turk dhe zhvillimin e institucioneve të tij, gjuha shqipe është mohuar sistematikisht. Në shkollat turke, nuk ka mundësi për të mësuar shqipen, dhe kjo ka kontribuar në një asimilim të thellë të brezave të rinj. Kultura shqiptare, megjithëse e pranishme në disa rajone, nuk ka një mbështetje adekuate, duke u bërë gjithnjë e më e fjetur për shumicën e shqiptarëve të Turqisë.
Një mundësi e rëndësishme për ndryshimin e kësaj situate do të ishte hapja e një katedre të gjuhës shqipe në universitete dhe shkolla të tjera të larta në Turqi. Te hapen shkolla nga fillorja deri ne universitete .Kjo do t’u mundësonte shqiptarëve të rinj mundësinë për të mësuar dhe praktikuar gjuhën e tyre, duke ruajtur kështu lidhjen me traditat dhe kulturën e tyre. Hapja e një institucioni të tillë do të ishte një hap i rëndësishëm për ringjalljen e identitetit kulturor dhe do të krijonte mundësi për zhvillimin e një brezi të ri shqiptarësh të arsimuar dhe të ndërgjegjshëm për trashëgiminë e tyre.
Kontributi i Shqiptarëve në Turqi: Një Realitet i Pashpërblyer
Shqiptarët e Turqisë kanë luajtur një rol të rëndësishëm në formimin e shtetit modern turk, duke kontribuar në fusha të ndryshme si arsimi, politika dhe kultura. Figura të njohura si Hasan Tahsini, Sami Frashri, dhe Mustafa Kemal Atatürk, i cili ka origjinë shqiptare, kanë pasur ndikim të madh në zhvillimin e alfabetit turk dhe himnit kombëtar. Megjithatë, kontributet e shqiptarëve nuk janë vlerësuar siç duhet, dhe ata vazhdojnë të mbeten një grup i paidentifikuar në shumë aspekte të jetës sociale dhe kulturore të Turqisë. Kjo është një e vërtetë e hidhur, pasi ndihma e tyre për ndërtimin e shtetit turk nuk ka pasur asnjë shenjë të dukshme respekti për identitetin e tyre shqiptar.
Një tjetër fushë ku shqiptarët e Turqisë kanë dhënë një kontribut të veçantë është sektori ushtarak. Që nga kohërat e hershme, shqiptarët kanë qenë të njohur për aftësitë e tyre luftarake dhe kanë luajtur një rol kyç në mbrojtjen dhe forcimin e Perandorisë Osmane. Edhe në periudhën moderne, shqiptarët janë shquar për guximin dhe aftësitë ushtarake. Ata kanë luajtur një rol të rëndësishëm në luftërat e ndryshme dhe kanë kontribuar në forcimin e sigurisë kombëtare të Turqisë. Ky angazhim i pashembullt në sektorin ushtarak është një tjetër tregues i lidhjes së thellë të shqiptarëve me historinë e Turqisë, por që shpesh ka mbetur jashtë vëmendjes publike.
Problemi i Arkivave: Hulumtimi i Të Dhënave Historike
Një aspekt tjetër i rëndësishëm që ka mbetur i papërpunuar është arkivimi i dokumenteve historike që përmbajnë informacion mbi shqiptarët dhe pronësinë e tyre në Ballkan, veçanërisht në lidhje me marrëveshjet dhe shpërnguljet që kanë ndodhur gjatë shekujve. Dokumentet që ndodhen në arkivat turke mund të ndihmojnë në ndriçimin e historisë së shqiptarëve në Turqi, dhe mund të shërbejnë si një mundësi për të rikthyer dhe dokumentuar të drejtat dhe ndihmën që ata kanë dhënë për shtetin turk. Ky është një hap i nevojshëm për të ruajtur dhe promovuar identitetin e shqiptarëve, dhe për të nxjerrë në pah historinë e tyre të vërtetë.
Përfundimi: Pse Shqiptarët e Turqisë Duhet të Ndërmarrin Aksione dhe zgjim për te drejtat e veta
Në kohën moderne, kur kërkesat për të drejtat e minoriteteve janë gjithnjë e më të forta, shqiptarët e Turqisë duhet të ngrejnë vetëdijen për të drejtat e tyre kulturore dhe edukative. Ata duhet të kërkojnë mundësi për të mësuar gjuhën shqipe, të krijojnë institucione dhe shkolla që ruajnë kulturën dhe traditat shqiptare, dhe të hapin media që komunikojnë në shqip. Pjesëmarrja e shqiptarëve në politikë, biznes dhe sektorë të tjerë duhet të shoqërohet me një angazhim të fortë për ruajtjen e identitetit të tyre kulturor. Vetëm kështu ata mund të kontribuojnë dhe të jenë të pranuar si një pjesë e rëndësishme e shoqërisë turke, duke e bërë të njohur dhe të vlerësuar historinë dhe kulturën e tyre.
Ky artikull mund të shërbejë si një nxitje për shumë miliona shqiptarë te Turqisë që të veprojnë dhe të kërkojnë një të ardhme më të ndritshme për brezat e ardhshëm, duke mbajtur gjallë trashëgiminë e tyre të pasur dhe duke kontribuar në zhvillimin e shoqërisë turke.
