Nga Albert Vataj
Një prej ngjarjeve kulmore të Antikitetit, padyshim që është Lufta e Trojës. Dhe pikërisht mbi këto pretendime ka qëndruar kulmet e letërsisë klasike, “Iliada” dhe “Odisea”, të cilat nuk kanë kaluar pa dyshime, jo vetëm mbi luftën legjendare të Trojës, por edhe vetë Homerin që e solli në vargje këtë epope.
Në aspektin dator, më 24 prill të vitit 184 pes – Akenjtë (siç quheshin grekët) hyjnë dinakërisht në qytetin e Trojës duke përdorur dhuratën e tyre (kalin prej druri), dhe vrasin banorët që i gjetën në gjumë. Masakra vazhdoi gjatë gjithë ditës.
“Gjaku rrëke përmbyti tokën,
Trojanë dhe aleatë u vranë.
Trupa të rënë nga vdekja e hidhur
Mbarë qyteti u la me gjak”.
(Quintus Smyrnaeus, Posthomerica)
Trojanët, mes dëshpërimit, gjithësesi luftuan, pavarësisht të hutuar, të pa organizuara, pa udhëheqës. Me luftimet në kulmin e tyre, disa veshën uniformat e akeasve të vrarë dhe kryen kundërsulme të papritura në luftime kaotike nëpër rrugët e qytetit. Trojanë të tjerë mbi çati hidhnin tjegulla, gurë e çdo mjet të fortë poshtë mbi pushtuesit. Por çdo gjë ishte pashpresë; përfundimisht mbrojtësit e mbetur gjallë u shkatërruan së bashku me qytetin – vetëm pak trojanë mundën të iknin për të krijuar qytetërime të reja, sipas traditës.
Historia e Kalit të Trojës, qoftë e vërtetë apo mitike, ndikoi thellësisht në qytetërimin perëndimor dhe frymëzoi shumë artistë. Giovanni Tiepolo pikturoi Procesionin e kalit të Trojës në Trojë në 1760.
Nëse kjo ka ndodhur në të vërtetë dhe nëse data tradicionale e dhënë është e vërtetë, dëshmitë arkeologjike kanë vërtetuar se një luftë e Trojës ka ndodhur në Azinë e Vogël rreth vitit 1200 pes . Por në asnjë mënyrë nuk është thjesht legjendë. Lufta dhe njohuritë e saj janë pjesë e fortë e kulturës perëndimore dhe e kanë pasuruar gjuhën tonë.
Lufta filloi kur një princ i Trojës u arratis me gruan e mbretit të Spartës, Helenën. Christopher Marlowe e quajti atë “fytyra që lëshoi një mijë anije “. (Tre mijëvjeçarë pas Luftës së Trojës, shkencëtari dhe autori i fantashkencës Isaac Asimov e përcaktoi miliHelen si sasinë e bukurisë femërore të mjaftueshme për të nisur një anije. Gjenerata të qeshura Studentët meshkuj të kolegjit do t’i vlerësonin gratë në qindra milihelena të ndryshme.)
Kasandra ishte një profet trojan që paralajmëroi kundër pranimit të dhuratës. Sot, emri i saj do të thotë një person, paralajmërimet e të cilit shpërfillen. Një tjetër skeptik ishte Laocoon, për të cilin Virgjili thotë se i pari tha: “Kujdes nga grekët që sjellin dhurata”.
A ekzistonte kali i Trojës? Klasicisti vë në provë “mitet” greke
Historia e Kalit të Trojës është e njohur. I përmendur për herë të parë në Odisea, ai përshkruan se si ushtarët grekë ishin në gjendje të merrnin qytetin e Trojës pas një rrethimi të pafrytshëm 10-vjeçar, duke u fshehur në një kalë gjigant që supozohej se ishte lënë si ofertë për perëndeshën Athena.
Por a ishte thjesht një mit? Ndoshta, thotë klasicisti i Universitetit të Oksfordit, Dr Armand D’Angour: “Dëshmitë arkeologjike tregojnë se Troja ishte djegur vërtet; por kali prej druri është një përrallë imagjinative, ndoshta e frymëzuar nga mënyra se si motorët e lashtë të rrethimit ishin veshur me lëkurë të lagur kuajsh për të ndaluar djegien e tyre”.
Madje ka dyshime për ekzistencën Homerit, njeriut që thuhet se ka shkruar Odisenë, i cili konsiderohet të jetë poeti më i madh epik grek. Dr D’Angour shpjegon: “Përgjithësisht supozohet se epikat e mëdha që shkojnë nën emrin e Homerit, “Iliada” dhe “Odisea”, u kompozuan gojarisht, pa ndihmën e shkrimit, diku në shekullin 8 para Krishtit, fryt i një tradite gojore poetike që shtrihet në shekuj”.
“Ndërsa të lashtët nuk kishin dyshim se Homeri ishte një bard i vërtetë që kompozoi epikat monumentale, asgjë e sigurt nuk dihet për të. Gjithçka që dimë është se, edhe nëse poezitë janë kompozuar pa shkrim dhe të transmetuara gojarisht, në një farë mase ato janë shkruar në greqisht, sepse kështu kanë mbijetuar”.
Dr D’Angour shpjegon origjinën e tetë historive dhe miteve të tjera në një artikull për BBC, i cili është përcjellë nga miliona njerëz si një nga më të shpërndarat në faqen e internetit gjatë kohëve të fundit.
Dr D’Angour aktualisht po ndërmerr një projekt 2-vjeçar për të rikuperuar tingujt e muzikës greke dhe për të gjetur se çfarë rëndësie kanë këta tinguj për disa nga poezitë më të famshme nga Greqia e Lashtë.
“Imagjinoni një situatë, në të cilën gjithçka që kishim prej pesë shekujsh të operës perëndimore, ishin libretti, dhe vetëm disa fragmente të muzikës,” shpjegon ai.
Një situatë e tillë është, pak a shumë, ajo e studentëve që merren me poezinë e Greqisë klasike, e cila mbulon rreth pesë shekuj nga viti 800 deri në 300 para Krishtit.
Poetët që kompozuan “Iliadën” dhe “Odisenë”, poezitë e dashurisë së Lesbosit arkaik, odat e fitores së fillimit të shekullit të pestë para Krishtit dhe pasazhet korale të tragjedisë dhe komedisë greke — të gjitha kompozuan fjalët që do të këndoheshin dhe shoqëroheshin me instrumente muzikore.
Megjithatë pak vëmendje i kushtohet edhe ritmeve të gdhendura me kaq kujdes në fjalët e këtyre këngëve, të cilat prej kohësh njihen dhe studiohen nën kujdesin ndalues të kutit grek.
Akoma më pak vëmendje i kushtohet strukturave melodike, të cilat falë fragmenteve të mbijetuara, si dhe shkrimeve voluminoze nga autorë të lashtë dhe teoricienët e muzikës (përkthyer dhe hartuar në mënyrë të admirueshme nga Andrew Barker në Shkrimet muzikore greke) – është diçka për të cilën jemi tani në një pozicion, për të ushtruar një imagjinatë të informuar dijetare.
“Duke neglizhuar dimensionin dëgjimor, lexuesve të teksteve antike me siguri do t’u mungojë diçka nga ndikimi origjinal estetik i këtyre këngëve”.
