Nga një dorëshkrim i shekullit të XVII, ringjallet heroldika e legjioneve që mbrojtën kufijtë e perandorisë nën komandën e “Magister Militum per Illyricum”.
Në analet e historisë ushtarake botërore, pak dokumente ngjallin aq kureshtje dhe admirim sa Notitia Dignitatum. Imazhi që shohim, i shkëputur nga botimi i vitit 1602 i juristit të shquar italian Guido Panciroli, na ofron një dritare unike drejt “Insignia”-ve (stemave) të njësive që shërbenin nën autoritetin e Viri Illustris Magistri Militum per Illyricum. Ky nuk është thjesht një katalog ushtarak; është harta gjenetike e fuqisë ushtarake ilire që mbajti në këmbë Romën e vonë.
Dokumenti: “Notitia Dignitatum” dhe Roli i Pancirolit
Notitia Dignitatum (Regjistri i Dinjitarëve) është një nga burimet e pakta parësore që mbijetoi nga administrata e Perandorisë Romake të Vonë (fundi i shek. IV – fillimi i shek. V). Versioni i Pancirolit, i titulluar “Notitia utraque dignitatum cum Orientis tum Occidentis…”, mbetet referenca kryesore për interpretimin e këtyre simboleve.
Siç vëren historiani A.H.M. Jones në veprën e tij monumentale “The Later Roman Empire”, ky dokument shërben si një “fotografi” e rendit botëror të kohës, ku Iliriku zinte një vend qendror strategjik.
Analiza e Stemave: Simbolika dhe Fuqia
Imazhi paraqet një sërë mburojash (scuta) me dizajne gjeometrike dhe zoomorfe që përfaqësonin identitetin dhe krenarinë e çdo njësie.
- Gjeometria Diellore dhe Kozmike: Shumë nga stemat, si ato të njësive Martii apo Secundani, shfaqin rrethe koncentrike dhe motive diellore (rota). Sipas studimeve të Pat Southern, këto simbole nuk ishin thjesht dekorative, por shërbenin si mjete identifikimi në kaosin e betejës dhe si simbole apotropaike (për të zmbrapsur të keqen).
- Njësitë Elitare: Në faqe vërejmë emra si Britones seniores, Lanciarii dhe Minervii. Prania e tyre nën komandën e Ilirikut tregon lëvizshmërinë e lartë të ushtrisë romake. Megjithatë, siç thekson historiani shqiptar Pëllumb Xhufi, Iliriku nuk ishte thjesht një stacion, por “koshia e bukës” dhe “rekrutuesja kryesore” e ushtarëve më të fortë të perandorisë.
- Simbolika e Kafshëve: Stema me figurën e një kafshe (ndoshta ujk apo luan) në krye të faqes së djathtë tregon lidhjen e hershme të njësive ushtarake me totemët e forcës, një traditë që ilirët e kultivuan me shekuj.
Iliriku: Bastioni i Perandorisë
Titulli në imazh, “INSIGNIA VIRI ILLVSTRIS MAGISTRI militum per Illyricum”, flet për një post me rëndësi jetike. Magister Militum ishte komandanti suprem i forcave fushore (Comitatenses).
Historiani antik Aurelius Victor shkruante se “Illyricum ishte vendi ku burrëria dhe disciplina ushtarake nuk u shuan kurrë”. Kjo pasqyrohet në stemat e njësive si Invicti iuniores (Të pamposhturit e rinj), emërtim që dëshmon vetëbesimin e lartë të këtyre trupave.
Debati Akademik: Autenticiteti i Ngjyrave
Ndonëse kopjet e shekullit XVII si ajo e Pancirolit janë të bazuara në dorëshkrime mesjetare (të cilat kopjonin origjinalin e humbur romak), studiuesit si Robert Grigg kanë debatuar nëse ngjyrat janë absolutisht besnike. Megjithatë, struktura e stemave—përdorimi i kuqes, të verdhës (arit) dhe blusë—përputhet me përshkrimet e bashkëkohësve si Ammianus Marcellinus, i cili përshkruante mburojat që “shkëlqenin nën dritën e diellit”.
“Ushtria e Ilirikut nuk ishte thjesht një mbrojtëse kufijsh, ajo ishte vetë instrumenti me të cilin Perandorët Ilirë si Diokleciani dhe Kostantini i Madh ribënë botën.” — Sir Ronald Syme, “The Danubian Papers”.
Këto stema, të ruajtura përmes shekujve në faqet e zverdhura të Guido Pancirolit, janë më shumë se art antik. Ato janë dëshmi e një epoke kur emri “Ilirik” ishte sinonim me fuqinë ushtarake absolute dhe mbrojtjen e qytetërimit. Duke analizuar këto emblema, ne nuk shohim thjesht ushtrinë romake, por trashëgiminë e pashlyeshme të një populli luftëtar që shkroi historinë me tehun e shpatës dhe me rrethin e mburojës.
