Nga Albert Vataj
Sot, më 5 gusht, në këtë ditë përkujtimore të ndarjes nga jeta të Stuart Edward Mann-it, kujtojmë jo vetëm një studiues të shquar të shqipes, por një përfaqësues të atij rralli fisnikërimi akademik që nuk thjeshton, por thellon; që nuk vjen për të cituar, por për të dëgjuar; që nuk mban qëndrim spektator, por bëhet pjesë e asaj që studion.
Ai qe një ndërmjetës i dijes dhe një përkthyes i ndjeshmërisë kulturore shqiptare, një shpirt kërkues që u afrua me gjuhën shqipe jo për t’ia matur strukturën, por për t’i zbuluar zemrën. Ai i përkiste atij brezi të filologëve që kuptonin se çdo gjuhë është një univers me kujtesë, me brenga, me dritë, dhe shqipen e trajtoi si një pasuri që duhej trajtuar me kujdesin e një restauratori të objekteve të shenjta.
Nga Tirana e viteve ’30, ku mësonte anglishten në Shkollën Teknike të Harry Fultz-it, e deri te Universiteti i Londrës, ku drejtoi për vite të tëra katedrën e albanologjisë dhe ndikoi në formimin e shumë studiuesve të rinj të shqipes, Mann ndërtoi një urë të qëndrueshme midis shqiptarëve dhe botës akademike anglofone.
Në veprën e tij më të njohur, “An Historical Albanian-English Dictionary” (1951), ai shkroi: “Fjalët janë më shumë sesa mjete të komunikimit – ato janë dëshmitarë të historisë.”
Në këtë pohim zë vend ideja se për të, gjuha shqipe nuk ishte vetëm sistem fonemash dhe rregullash morfologjike, por një arkiv shpirtëror. Ai e lexonte shqiptimin e një fjale jo vetëm si tingull, por si jehonë e shekujve, si kujtim i një rrëfimi që nuk duhet humbur.
Studimet e tij mbi fonologjinë dhe gramatikën historike të shqipes mbeten gurë themeli në albanologji. Por më shumë se për përmbajtjen e tyre, ato vlejnë për shpirtin me të cilin janë shkruar. Mann i qaset shqipes me përvujtërinë e dikujt që njeh thellësinë e një kulture tjetër dhe e trajton atë me nderimin që meriton.
Në një nga shënimet e tij personale thuhet se ai e përkufizonte gjuhën shqipe si: “një gjuhë që nuk dëshiron të imponohet, por të mbijetojë me dinjitet.”
Ky pohim e bën të qartë se Mann ishte mbrojtës i dinjitetit të një kombi nëpërmjet gjuhës së tij – një zë që na kuptoi pa qenë i yni, një mik që deshi më shumë sesa vizitoi.
Fjalorët e tij nuk janë thjesht bashkësi fjalësh të përkthyera, por laboratorë të ndjeshmërisë, ku çdo përkthim është edhe një gjurmë dashurie për mënyrën sesi shqiptarët emërtojnë botën.
Në këtë ditë përkujtimore, le ta kujtojmë jo si të huajin që na studioi, por si të afërmin që na kuptoi dhe na bëri të dukshëm në një kohë kur bota nuk i kishte kthyer sytë nga ne. Ai nuk deshi të fliste për Shqipërinë, por të fliste me të.
Stuart Edward Mann mbetet një shembull i lartë i asaj që albanologjia duhet të jetë: jo vetëm një disiplinë akademike, por një akt dashurie, një përpjekje për ta bërë të përjetshme kujtesën e një populli përmes gjuhës së tij.
Nëse trashëgimia është ajo që jeton pas njeriut, Stuart Mann jeton në çdo përpjekje serioze për të mësuar dhe përkthyer shqipen, në çdo student që merr fjalorin e tij për të kuptuar rrënjën e një fjale, në çdo kujtim që lidhet me përpjekjen për ta ruajtur këtë gjuhë të lashtë e të ndërlikuar.
Për këtë arsye, gurët e varrit të tij nuk janë mermer, por faqe librash, fjalorësh, dorëshkrimesh. Janë edhe shpirtra që e përmendin me nderim.
“Shqipja nuk është vetëm gjuhë, është kujtesë që flet.”
Le të jetë kjo thënie postume, mesazh i përhershëm për ne që duam ta ruajmë këtë kujtesë – me përkushtim, me dije dhe me dashuri, ashtu siç e bëri Stuart Mann.
