Fatmira Nikolli
Odise Paskali, në vitin 1924 realizoi një ndër veprat e tij më të rëndësishme, nën titullin ” I urituri”. Autori qe student në Torino asokohe dhe në këtë vepër shihte dheun at të përvuajtur, në skamje. Skulptura paraqet një plak që po vdes. Shpirti i tij është mes lutjes e paqes. Përndrin diku edhe dëshira për jetë që ka çdo njeri, në momentin e fundit të saj. Plaku i moshuar, duket se është ende i gjallë, por u është dorëzuar atyre momenteve të jetë- vdekjes dhe Zotit. Është mes dy botëve. Fundi po i vjen. Ai e ndjen! E mbështet kokën mbi një gur dhe gravura e fytyrës së tij i afrohet deri në njësim gurit…
Odise Paskali, në vitin 1924 realizoi një ndër veprat e tij më të rëndësishme, nën titullin ” I urituri”. Autori qe student në Torino asokohe dhe në këtë vepër shihte dheun at të përvuajtur, në skamje. Skulptura paraqet një plak që po vdes. Shpirti i tij është mes lutjes e paqes. Përndrin diku edhe dëshira për jetë që ka çdo njeri, në momentin e fundit të saj. Plaku i moshuar, duket se është ende i gjallë, por u është dorëzuar atyre momenteve të jetë- vdekjes dhe Zotit. Është mes dy botëve. Fundi po i vjen. Ai e ndjen! E mbështet kokën mbi një gur dhe gravura e fytyrës së tij i afrohet deri në njësim gurit…
Kjo është me pak fjalë ndjesia që të përcjell vëzhgimi i vëmendshëm i ” Të uriturit” të Paskalit. Për fat të keq, ne nuk e kemi luksin ta shohim këtë vepër përballë, për të prekur me sy talentin e skulptorit. Në kohën e mbretërimit të Zogollit, një ndër kryeveprat e denja të skulpturës shqiptare, qe pjesë e Pallatit Mbretëror. Floriana, e bija e Odise Paskalit rrëfen se në vitin 1939, pasuria monumentale u mor nga Italia si plaçkë lufte.
” Shteti shqiptar duhet të kërkojë rikthimin e saj në atdhe. I kam bërë disa herë thirrje institucioneve tona që të bëjnë kërkesë zyrtare, por deri më tani s’ka asnjë lëvizje”, – sqaron Paskali. Pyetjes nëse vetë ajo ka ndërmarrë ndonjë hap, Floriana i përgjigjet pozitivisht, por këto hapa kanë qenë individualë. I ka shkruar Ambasadës Italiane dhe Ministrisë së Punëve të Jashtme të Italisë. Këto letra kanë mbetur pa përgjigje. ” Nisma duhet të jetë shtetërore e zyrtare, jo individuale e private”, – thekson pinjollja e Paskalit.
” Shteti shqiptar duhet të kërkojë rikthimin e saj në atdhe. I kam bërë disa herë thirrje institucioneve tona që të bëjnë kërkesë zyrtare, por deri më tani s’ka asnjë lëvizje”, – sqaron Paskali. Pyetjes nëse vetë ajo ka ndërmarrë ndonjë hap, Floriana i përgjigjet pozitivisht, por këto hapa kanë qenë individualë. I ka shkruar Ambasadës Italiane dhe Ministrisë së Punëve të Jashtme të Italisë. Këto letra kanë mbetur pa përgjigje. ” Nisma duhet të jetë shtetërore e zyrtare, jo individuale e private”, – thekson pinjollja e Paskalit.
Artistin ” Nder të kombit” ( 2003) e risjellim në vëmendje me rastin e botimit të librit ” Odhise Paskali – Themelues i skulpturës shqiptare”, që përmban studime nga Leonardo Voci.
” I URITURI” OGURBARDHË
Kjo qe vepra e parë e skulptorit, që u bë simbol i skulpturës sonë. Si i tillë, ai burrë i vobektë, i lodhur nga jeta dhe me jetën, qe edhe ogurbardhë për artistin e ri, student në Torinon e 1924- ës. Duke marrë shkas nga rëndësia e veprës, Leonard Voci në librin ” Odhise Paskali – Themelues i skulpturës shqiptare” ka përgatitur për të një ese. ” Shikimi i tij në drejtim të kozmosit, është edhe zgjidhja perfekte e fundit e Paskalit, që i jep kësaj vepre të mirëfillte arti, kësaj vepre të vogël me përmasa natyrale, vlera të jashtëzakonshme”, – shk- ruan ai. Në sytë e studiuesit, rioshi Odise ka gdhendur një plak në skamje e varfëri, në mendim të paqtë; një plak që i dhimbset jeta që po ikën, që i dhimbset vendi e kombi. Duket se ky plak është plaku i vjetër, është Zot, është Mose, është Buda, është Krishti, është Muhameti. Ky plak është afrikan, amerikan, australian, europian, aziatik, është meksikan, është eskimez, është rus, kinez, gjerman, italian, francez, shqiptar. Voci shënon se ky plak i përket çdo kohe, çdo kombi, e çdo race. Ky plak është njeri i botës. Në këtë moment ai ofron edhe vetë rrëfimin e Paskalit për ideimin e kësaj vepre, marrë nga shënimet autobiografike të tij: ” I urituri” – vepra ime e parë. Jam frymëzuar për këtë vepër, nga plaku që pashë dhe më krijoi impresion të fortë, tek vdiste nga uria, në ullishtat e Vlorës… Po e punoja këtë portret, që është në madhësi natyrale, në studion time ne Torino, kur nga dera që ishte gjysmë e hapur, hyri një vajzë e vogël 5- vjeçare. M’u afrua tek puna që po punoja, dhe më pyeti: – Ç’ka ky plak që është ashtu? – Është i uritur, – i thashë, – nuk ka të hajë.
Kjo qe vepra e parë e skulptorit, që u bë simbol i skulpturës sonë. Si i tillë, ai burrë i vobektë, i lodhur nga jeta dhe me jetën, qe edhe ogurbardhë për artistin e ri, student në Torinon e 1924- ës. Duke marrë shkas nga rëndësia e veprës, Leonard Voci në librin ” Odhise Paskali – Themelues i skulpturës shqiptare” ka përgatitur për të një ese. ” Shikimi i tij në drejtim të kozmosit, është edhe zgjidhja perfekte e fundit e Paskalit, që i jep kësaj vepre të mirëfillte arti, kësaj vepre të vogël me përmasa natyrale, vlera të jashtëzakonshme”, – shk- ruan ai. Në sytë e studiuesit, rioshi Odise ka gdhendur një plak në skamje e varfëri, në mendim të paqtë; një plak që i dhimbset jeta që po ikën, që i dhimbset vendi e kombi. Duket se ky plak është plaku i vjetër, është Zot, është Mose, është Buda, është Krishti, është Muhameti. Ky plak është afrikan, amerikan, australian, europian, aziatik, është meksikan, është eskimez, është rus, kinez, gjerman, italian, francez, shqiptar. Voci shënon se ky plak i përket çdo kohe, çdo kombi, e çdo race. Ky plak është njeri i botës. Në këtë moment ai ofron edhe vetë rrëfimin e Paskalit për ideimin e kësaj vepre, marrë nga shënimet autobiografike të tij: ” I urituri” – vepra ime e parë. Jam frymëzuar për këtë vepër, nga plaku që pashë dhe më krijoi impresion të fortë, tek vdiste nga uria, në ullishtat e Vlorës… Po e punoja këtë portret, që është në madhësi natyrale, në studion time ne Torino, kur nga dera që ishte gjysmë e hapur, hyri një vajzë e vogël 5- vjeçare. M’u afrua tek puna që po punoja, dhe më pyeti: – Ç’ka ky plak që është ashtu? – Është i uritur, – i thashë, – nuk ka të hajë.
Kjo qe vepra e parë e skulptorit, që u bë simbol i skulpturës sonë. Si i tillë, ai burrë i vobektë, i lodhur nga jeta dhe me jetën, qe edhe ogurbardhë për artistin e ri, student në Torinon e 1924- ës. Duke marrë shkas nga rëndësia e veprës, Leonard Voci në librin ” Odhise Paskali – Themelues i skulpturës shqiptare” ka përgatitur për të një ese. ” Shikimi i tij në drejtim të kozmosit, është edhe zgjidhja perfekte e fundit e Paskalit, që i jep kësaj vepre të mirëfillte arti, kësaj vepre të vogël me përmasa natyrale, vlera të jashtëzakonshme”, – shk- ruan ai. Në sytë e studiuesit, rioshi Odise ka gdhendur një plak në skamje e varfëri, në mendim të paqtë; një plak që i dhimbset jeta që po ikën, që i dhimbset vendi e kombi. Duket se ky plak është plaku i vjetër, është Zot, është Mose, është Buda, është Krishti, është Muhameti. Ky plak është afrikan, amerikan, australian, europian, aziatik, është meksikan, është eskimez, është rus, kinez, gjerman, italian, francez, shqiptar. Voci shënon se ky plak i përket çdo kohe, çdo kombi, e çdo race. Ky plak është njeri i botës. Në këtë moment ai ofron edhe vetë rrëfimin e Paskalit për ideimin e kësaj vepre, marrë nga shënimet autobiografike të tij: ” I urituri” – vepra ime e parë. Jam frymëzuar për këtë vepër, nga plaku që pashë dhe më krijoi impresion të fortë, tek vdiste nga uria, në ullishtat e Vlorës… Po e punoja këtë portret, që është në madhësi natyrale, në studion time ne Torino, kur nga dera që ishte gjysmë e hapur, hyri një vajzë e vogël 5- vjeçare. M’u afrua tek puna që po punoja, dhe më pyeti: – Ç’ka ky plak që është ashtu? – Është i uritur, – i thashë, – nuk ka të hajë.
Kjo qe vepra e parë e skulptorit, që u bë simbol i skulpturës sonë. Si i tillë, ai burrë i vobektë, i lodhur nga jeta dhe me jetën, qe edhe ogurbardhë për artistin e ri, student në Torinon e 1924- ës. Duke marrë shkas nga rëndësia e veprës, Leonard Voci në librin ” Odhise Paskali – Themelues i skulpturës shqiptare” ka përgatitur për të një ese. ” Shikimi i tij në drejtim të kozmosit, është edhe zgjidhja perfekte e fundit e Paskalit, që i jep kësaj vepre të mirëfillte arti, kësaj vepre të vogël me përmasa natyrale, vlera të jashtëzakonshme”, – shk- ruan ai. Në sytë e studiuesit, rioshi Odise ka gdhendur një plak në skamje e varfëri, në mendim të paqtë; një plak që i dhimbset jeta që po ikën, që i dhimbset vendi e kombi. Duket se ky plak është plaku i vjetër, është Zot, është Mose, është Buda, është Krishti, është Muhameti. Ky plak është afrikan, amerikan, australian, europian, aziatik, është meksikan, është eskimez, është rus, kinez, gjerman, italian, francez, shqiptar. Voci shënon se ky plak i përket çdo kohe, çdo kombi, e çdo race. Ky plak është njeri i botës. Në këtë moment ai ofron edhe vetë rrëfimin e Paskalit për ideimin e kësaj vepre, marrë nga shënimet autobiografike të tij: ” I urituri” – vepra ime e parë. Jam frymëzuar për këtë vepër, nga plaku që pashë dhe më krijoi impresion të fortë, tek vdiste nga uria, në ullishtat e Vlorës… Po e punoja këtë portret, që është në madhësi natyrale, në studion time ne Torino, kur nga dera që ishte gjysmë e hapur, hyri një vajzë e vogël 5- vjeçare. M’u afrua tek puna që po punoja, dhe më pyeti: – Ç’ka ky plak që është ashtu? – Është i uritur, – i thashë, – nuk ka të hajë.
S’tha asnjë fjalë dhe doli. Pas pak, u kthye me një copë buke në dorë dhe më tha: – Jepja ta hajë dhe doli. Ngela i emocionuar me copën e bukës në dorë, por dhe me kënaqësinë që ky episod ishte një ogur i mirë, për rrugën e artit që kisha zgjedhur”…
S’tha asnjë fjalë dhe doli. Pas pak, u kthye me një copë buke në dorë dhe më tha: – Jepja ta hajë dhe doli. Ngela i emocionuar me copën e bukës në dorë, por dhe me kënaqësinë që ky episod ishte një ogur i mirë, për rrugën e artit që kisha zgjedhur”…
Studiuesi Voci vëren se koka e shtrirë, me sytë dhe shikimin e dhimbshëm e lutës, paqësor e të dërrmuar, vetullat e theksuara lehtë, të përfunduara në kockë duke formuar dy zgavra, e kanë plotësuar gjithë ballin e sipërm, në kontekstin e fytyrës së rrudhosur, me mjekrën e shkurtër të ngjeshur nga mplakja, ku hunda dhe goja gjysmë e hapur shpreh rënkim, thirrje për ndihmë, lëngim, dhimbje, lutje apo falje hyjnore.
Në këtë skulpturë, Voci sheh se si plakja njëjtësohet me gurin, duket sikur dëgjon rrahjet e zemrës së tij, të pulsit të jetës, të gjallesave, duket sikur dëgjon fjalët e fundit të kësaj bote, këngën e lahutarit, zërin e ëmbël të një fëmije, cicërimën e zogjve, apo krismën e një arme që e ka këputur fizikisht dhe shpirtërisht.
” Dhe e gjitha kjo pamje e kokës së shtrirë, ku dallohen damarët e qafës, rrudhja e lëkurës së plakur, këtë trup kockë e lëkurë, artisti e mbështjell me një rrobë që më shumë i ngjan një rrobe leckë, për të kompletuar këtë plak të uritur, në momentet e fundit të jetës, me kokën të shtrirë mbi një gur, kjo leckë, plotëson të gjithë tablonë në detaje, në formë plastike, në ide, në koncept, në shprehje, duke dhënë qëllimin e artistit dhe mesazhin e tij filozofik”, – shkruan Voci, që nga profesioni i tij është piktor. Në fund, shënon se ky plak i uritur është gjithashtu dhe uria për dije, që po ikën i paditur, është uria që po ikën pa shijuar botën, të ardhmen, fuqinë e njeriut. Po merr me vobekësinë e syve të tij, të gjitha vuajtjet, apo ato pak mirësi, që shijoi në këtë jetë…
” Dhe e gjitha kjo pamje e kokës së shtrirë, ku dallohen damarët e qafës, rrudhja e lëkurës së plakur, këtë trup kockë e lëkurë, artisti e mbështjell me një rrobë që më shumë i ngjan një rrobe leckë, për të kompletuar këtë plak të uritur, në momentet e fundit të jetës, me kokën të shtrirë mbi një gur, kjo leckë, plotëson të gjithë tablonë në detaje, në formë plastike, në ide, në koncept, në shprehje, duke dhënë qëllimin e artistit dhe mesazhin e tij filozofik”, – shkruan Voci, që nga profesioni i tij është piktor. Në fund, shënon se ky plak i uritur është gjithashtu dhe uria për dije, që po ikën i paditur, është uria që po ikën pa shijuar botën, të ardhmen, fuqinë e njeriut. Po merr me vobekësinë e syve të tij, të gjitha vuajtjet, apo ato pak mirësi, që shijoi në këtë jetë…
Voci na kujton se kur njeriu vdes, i vendoset një gur, një pllakë mermeri, një masiv i ftohtë tek koka; është ky një simbol i lashtë, që nga krijimi i tokës dhe natyrës. Vdekja është stacioni i fundit, trupi i pajetë është i ngrirë dhe kthehet në gur….
STUDIMI
Studimi mbi veprën e Paskalit është përqendruar tek marrëdhëniet e artistit me skulpturën e Rilindjes Europiane dhe lidhjet që arriti t’i materializojë shqiptarisht përgjatë historisë 500- vjeçare duke filluar nga koha e Skënderbeut deri më sot, në karakteret e forta autoktone shqiptare. Ai i jep artistit vendin që meriton në ngritjen e shkollës së skulpturës shqiptare dhe mbajtjen gjallë të kësaj shkolle, për 62 vjet me radhë. Me interes është të shihet edhe marrëdhënia që ndërtoi artisti me personalitetet e kohës për t’i bindur ato në rëndësinë që kishte ngritja e monumenteve dhe statujave në Shqipëri sipas përvojave europiane: Romë, Athinë, Berlin, Pragë, San Petersburg, etj. Nuk është lënë jashtë vëmendjes marrëdhënia e artistit me dijetarët shqiptarë të kohës, brenda dhe jashtë Shqipërisë nëpërmjet letërkëmbimeve të tij, përmes së cilave Paskali u bind plotësisht në rrugën e artit që kishte nisur, çka u pasqyrua tek veprat e mëdha si ” Skënderbeu”, që është një interpretim i zgjuar dhe mjaft inteligjent i tij, ku spikat zgjidhja plastike origjinale. ” Këtu qëndron merita e tij qind për qind shqiptare, në dallueshmërinë me ” Theosin” e lashtësinë greke e më vonë interpretimi krahasuar me ” Moisiun” e Mikelanxhelos. Padyshim, shkollimi në Itali dhe gjaku i tij shqiptar në kufijtë e helenizmit, e ngjiz aq mjeshtërisht dhe shqiptarisht Paskalin, këtë figurë gjigante të skulpturës shqiptare”, – shkruan Voci. Fillesat e modernizmit të parë klasik të krejt mendimit të Paskalit shquhen tek dy veprat e njëpasnjëshme në kohën e rinisë së tij, që janë ” I Urituri” dhe më vonë ” De Rada”.
Studimi mbi veprën e Paskalit është përqendruar tek marrëdhëniet e artistit me skulpturën e Rilindjes Europiane dhe lidhjet që arriti t’i materializojë shqiptarisht përgjatë historisë 500- vjeçare duke filluar nga koha e Skënderbeut deri më sot, në karakteret e forta autoktone shqiptare. Ai i jep artistit vendin që meriton në ngritjen e shkollës së skulpturës shqiptare dhe mbajtjen gjallë të kësaj shkolle, për 62 vjet me radhë. Me interes është të shihet edhe marrëdhënia që ndërtoi artisti me personalitetet e kohës për t’i bindur ato në rëndësinë që kishte ngritja e monumenteve dhe statujave në Shqipëri sipas përvojave europiane: Romë, Athinë, Berlin, Pragë, San Petersburg, etj. Nuk është lënë jashtë vëmendjes marrëdhënia e artistit me dijetarët shqiptarë të kohës, brenda dhe jashtë Shqipërisë nëpërmjet letërkëmbimeve të tij, përmes së cilave Paskali u bind plotësisht në rrugën e artit që kishte nisur, çka u pasqyrua tek veprat e mëdha si ” Skënderbeu”, që është një interpretim i zgjuar dhe mjaft inteligjent i tij, ku spikat zgjidhja plastike origjinale. ” Këtu qëndron merita e tij qind për qind shqiptare, në dallueshmërinë me ” Theosin” e lashtësinë greke e më vonë interpretimi krahasuar me ” Moisiun” e Mikelanxhelos. Padyshim, shkollimi në Itali dhe gjaku i tij shqiptar në kufijtë e helenizmit, e ngjiz aq mjeshtërisht dhe shqiptarisht Paskalin, këtë figurë gjigante të skulpturës shqiptare”, – shkruan Voci. Fillesat e modernizmit të parë klasik të krejt mendimit të Paskalit shquhen tek dy veprat e njëpasnjëshme në kohën e rinisë së tij, që janë ” I Urituri” dhe më vonë ” De Rada”.
Studimi mbi veprën e Paskalit është përqendruar tek marrëdhëniet e artistit me skulpturën e Rilindjes Europiane dhe lidhjet që arriti t’i materializojë shqiptarisht përgjatë historisë 500- vjeçare duke filluar nga koha e Skënderbeut deri më sot, në karakteret e forta autoktone shqiptare. Ai i jep artistit vendin që meriton në ngritjen e shkollës së skulpturës shqiptare dhe mbajtjen gjallë të kësaj shkolle, për 62 vjet me radhë. Me interes është të shihet edhe marrëdhënia që ndërtoi artisti me personalitetet e kohës për t’i bindur ato në rëndësinë që kishte ngritja e monumenteve dhe statujave në Shqipëri sipas përvojave europiane: Romë, Athinë, Berlin, Pragë, San Petersburg, etj. Nuk është lënë jashtë vëmendjes marrëdhënia e artistit me dijetarët shqiptarë të kohës, brenda dhe jashtë Shqipërisë nëpërmjet letërkëmbimeve të tij, përmes së cilave Paskali u bind plotësisht në rrugën e artit që kishte nisur, çka u pasqyrua tek veprat e mëdha si ” Skënderbeu”, që është një interpretim i zgjuar dhe mjaft inteligjent i tij, ku spikat zgjidhja plastike origjinale. ” Këtu qëndron merita e tij qind për qind shqiptare, në dallueshmërinë me ” Theosin” e lashtësinë greke e më vonë interpretimi krahasuar me ” Moisiun” e Mikelanxhelos. Padyshim, shkollimi në Itali dhe gjaku i tij shqiptar në kufijtë e helenizmit, e ngjiz aq mjeshtërisht dhe shqiptarisht Paskalin, këtë figurë gjigante të skulpturës shqiptare”, – shkruan Voci. Fillesat e modernizmit të parë klasik të krejt mendimit të Paskalit shquhen tek dy veprat e njëpasnjëshme në kohën e rinisë së tij, që janë ” I Urituri” dhe më vonë ” De Rada”.
Parë nga ky këndvështrim, ai është sa pak e aq shumë ballkanas po aq europian e botëror, përfundimisht origjinal shqiptar. Marrëdhënia e artistit shqiptar Paskali, gjen shprehje të pakundërshtueshme, me një tjetër lidhje sentimentale, me skulpturën e kroatit të madh Mestroviç. / F. Nikolli – Ripublikim nga 2012
