“Gjithë ditën e ndërtonin dhe natën do të shembej”, balada e Urës së Artës e lidh krahinën me popullin shqiptar
Ura e Artës është një urë guri që kalon lumin Arachthos (emri i lashtë i qytetit të Artës, shpjegohet më mirë me anë të shqipes, sesa greqishtes.) në perëndim të qytetit të Artës në Greqinë e sotme. Është rindërtuar shumë herë gjatë shekujve, duke filluar nga themelet romake ose ndoshta më të vjetra; ura aktuale është ndoshta një ndërtim osman i shekullit të 17-të.
Balada popullore “Ura e Artës” tregon një histori sakrifice njerëzore gjatë ndërtimit të saj. Nga balada dolën një sërë fjalësh të urta popullore që sot njihen si greke dhe shprehje zakonore, kushtuar vonesa të pafundme, si në tekstin e baladës: “Gjithë ditën e ndërtonin dhe natën do të shembej”.
Sipas baladën popullore për ndërtimin e kësaj ure ishin mobilizuar 45 muratorë dhe 60 çirakë nën drejtimin e një kryemjeshtri. Ata punonin ditën por gjatë natës themelet e urës shëmbeshin. Një ditë aty pranë fluturoi një zog i cili, duke folur me zë njeriu, i thotë kryemjeshtrit (protomastora) se ura do qëndronte pa u rrëzuar e do ngrihej vetëm në qoftë se në themelet e saj do murosej gruaja e tij… E murosura thuhet se mallkonte ata që kalonin mbi urë.
Gojëdhëna e kështjellës së lashtë të Rozafatit
Krenare ngrihet mbi Bunën e gjerë dhe mbi qytetin e Shkodrës kështjella e lashtë e Rozafatit. Kur është hedhur guri i parë i në themelet e kësaj kështjelle? S’dihet. Historia e saj humbet në mjegullën e lashtësisë ilire, banorëve të moçëm të kësaj mënge. Një gjë dihet mirë e qartë; atë e kanë pasur dikur Labeatët dhe pastaj Ardianët, që ishin fise të forta ilire. Në atë kohë tërë bregu i këtejshëm i Adriatikut, gjer në Tergesten e bujshme apo Triesten e ditëve tona, ishte breg ilir. Më vonë u derdhën këtej romakët pastaj sllavët, normanët, venetikët turqit e shumë popuj të tjerë të huaj. Gjatë shekujve ata krepat e thatë nën muret e Rozafatit, si dhe vetë muret e kështjellës, janë lagur me përrenj gjaku të atyre që e kanë sulmuar dhe atyre që e kanë mbrojtur. Të huajt erdhën dhe shkuan kurse populli ynë mbeti ngulur në këtë tokë ilire.Ndërtimi i Rozafatit ka një gojëdhënë të bukur por dhe të hidhur që ka ardhur nga lashtësia deri në ditët tona. Ja ç’thotë kjo gojëdhënë:
I ra mjegulla Bunës dhe e mbuloi të tërë. Kjo mjegull mbeti aty tre ditë e tre netë. Pas tri ditësh e tri netësh fryu një erë e hollë dhe e lartoi mjegullën. E lartoi dhe e shpuri gjer në kodrën e Valdanuzit. Aty majë kodrës punonin tre vëllezër. Ndërtonin një kështjellë. Murin që e bënin ditën u prishej natën dhe kështu nuk e lartonin dot. Na shkon aty një plak i mirë, i cili këtu është në rolin e zogut që fliste në baladën e Urës së Artës. Porosia e plakut është e njëjtë me atë të zogut, por e murosura në Shkodër nuk i mallkonte kalimtarët, si e murosura e Artës. Shkodrania sipas rrëfimit mjeshtëror të Mitrush Kutelit u tha kunetërve: “Unë do t’ju lë një porosi: kur të më muroni në mur, synë e djathë të ma lini jashtë, dorën e djathtë të ma lini jashtë, gjirin e djathtë të ma lini jashtë. Se djalin e kam të vogël. Kur të nisë të qajë – me njërin sy do ta shikoj , me njërën dorë do ta ledhatoj, me njërën këmbë do t’i tund djepin e njërin gji do t’ia jap të pijë. Gjiri im u muroftë, kështjella qëndroftë, djali im u trimëroftë, u bëft mbret e mbretëroftë!”.
Pa u endur shumë nëpër hipoteza mbi përkatësinë e kësaj balade, bazuar në lashtësinë e saj, mund të themi se ajo është qartësisht e lidhur me popullsinë autoktone të këtyre trojeve.
Përgatiti Elis Buba /usalbanianmediagroup.com
