Në vitet e mbretit Karl VIII të Francës (1495)**
GEORGE I. PILEIDIS*
Në fund të shekullit XV, me nismën e disa figurave të fuqishme të Perëndimit, u vunë re lëvizje të veçanta për ndërmarrjen e veprimeve agresive kundër turqve. Këto lëvizje gjetën terren të përshtatshëm pas kontestimeve për trashëgiminë e fronit osman ndërmjet djemve të Mehmetit II. Pas triumfit të djalit të madh, Bajazit II, vëllai i tij i ditur dhe i njohur në popull, Xhem Sulltani, u detyrua të endet për një kohë të gjatë në Evropën Perëndimore (1482–1495), duke kërkuar deri në vdekje fuqinë e Perandorisë Osmane. Aty ai u bë epiqendra e interesit të sundimtarëve të fuqishëm të Perëndimit, të cilët dëshironin ta mbanin nën mbrojtjen e tyre jo vetëm për prestigj, por mbi të gjitha sepse synonin ta përdornin për interesat e tyre. Me Xhemin në anën e tyre, fuqitë kristiane të Evropës shpresonin jo vetëm të ndalonin zgjerimin osman, por edhe të pushtonin territore të reja në Lindje.
Në vitin 1494, mbreti francez Karl VIII pushtoi gadishullin italian me synimin për të marrë mbretërinë e Napolit, të cilën e konsideronte trashëgimi të shtëpisë Anzhuine. Fushata e tij, që mori trajtat e një kryqëzate, u bashkua me shpresat e popullsive të shtypura të Ballkanit, të cilët shpejt filluan ta quanin “mbreti i grekëve”. Ambicia e Karl VIII ishte që, pas marrjes së Napolit dhe me bashkëpunimin e Xhemit, të ndërmerrte fushatë për çlirimin e popullsive të krishtera të Lindjes së Afërt.
Sulltan Bajazit II
Gjatë avancimit mbresëlënës të forcave ekspeditare franceze nga Italia Veriore deri në Napoli, ushtarë greko-shqiptarë, të njohur me emrin e greqizuar “stradioti”, iu bashkuan ushtrisë së Karl VIII. Stradiotët ishin mercenarë, kryesisht luftëtarë të kalitur, të armatosur lehtë, të specializuar në taktika të befasishme dhe të shpejta, për të cilat njiheshin në të gjithë Europën.
Rekrutimi i parë sistematik i këtyre luftëtarëve në ushtrinë franceze u krye kryesisht përmes iniciativës së komandantit të atëhershëm të Monferratos, Kostandin Arianiti, i cili në shtator të vitit 1494 vizitoi mbretin francez në Torino dhe i ofroi atij 300 stradiotët e famshëm.
Kostandin Arianiti (1449–1531) vinte nga një familje e njohur sundimtarësh të Shqipërisë së Epërme. Babai i tij, Gjergj Komnen Arianiti, ishte protagonist i luftërave shumëvjeçare kundër pushtimit turk. Nëpërmjet tetë motrave të tij, Kostandini ishte i lidhur me shtëpi të fuqishme të Ballkanit dhe Evropës. Motra e tij e madhe, Andronika, ishte bashkëshortja e Gjergj Kastriotit — Skënderbeut të famshëm — me të cilin i ati kishte luftuar deri në vdekje. Motra më e vogël, Angelika, ishte martuar me princin e Serbisë dhe vajza e tyre, Maria, e njohur për bukurinë e saj, ishte bashkëshorte e Markezit të Monferratos, Bonifacin III. Pas vdekjes së markezit, Kostandin Arianiti mori administrimin e Monferratos, prej nga ku planifikoi një lëvizje revolucionare për çlirimin e Ballkanit.
Me një traditë familjare luftëtarësh të guximshëm dhe me një trupë të konsiderueshme stradiotësh nën komandën e tij, sundimtari shqiptar, me titullin Duka i Akaisë, pretendonte Shqipërinë, Maqedoninë dhe Thesalinë si trashëgim të tij të drejtë.
(Forcat stradiote të Konstandin Arianitit kishin përbërje qartësisht shqiptare.
Kjo konfirmohet nga burime veneciane, franceze, greke dhe bizantine, dhe është një nga faktet më të dokumentuara për stradiotët e shek. XV–XVI.(Shënim E.B.)
Fryma kryqëzatore dhe bashkëpunëtorët “grekë”
Klimës së favorshme për kryqëzatën, e cila u krijua paralelisht me fushatën franceze, i kontribuuan edhe persona të tjerë të shquar të botës greke lindore. Andrea Paleologu, biri më i madh i Thoma Paleologut, despoti i fundit i Moreas, më 6 shkurt 1494 ia cedoi të drejtat trashëgimore mbi fronin bizantin Karl VIII në këmbim të 4,300 dukatëve flori në vit. Ndërkohë, eruditi i njohur grek Jan Laskaris, me dijet e fituara gjatë udhëtimeve në Lindje, e informoi Francën për gjendjen e territoreve osmane. Madje, për rastin, edhe poeti grek Mikhael Marullos Tarchaniotis përgatiti vargje latine festive që u recituan gjatë fushatës.
Por njeriu që do të siguronte mbështetjen e domosdoshme ushtarake për kalimin e Karl VIII nëpër Adriatik dhe që do të ngrinte popullsinë e shtypur të Ballkanit përmes lidhjeve të tij familjare ishte Kostandin Arianiti.
(Burimet historike japin të dhëna mjaft të qarta se Andreas Palaiologos (Ανδρέας Παλαιολόγος) – djali i Thomas Palaiologos, Despot i Morese – kishte prejardhje të përzier ku një komponent i rëndësishëm ishte ai shqiptar. Një pjesë e gjakut të familjes Palaiologos në Morevinte nga aristokracia shqiptare që u integrua në dinastinë bizantine. Shënim E.B.)
Mbreti Karl VIII i Francës
Palët e përfshira, të bashkuara, megjithëse me ambicie të ndryshme, synonin fillimisht të përballeshin me forcat e Bajazitit II në gadishullin Aimova. Më 22 shkurt 1495, Karl VIII, i shoqëruar nga Xhemi, pushtoi Napolin. Po atë muaj, Kostandin Arianiti ndodhej në Venedik për të organizuar kryengritjen në Ballkanin Perëndimor. Atje, në bashkëpunim me përfaqësuesin francez Philippe de Commynes, historianin e njohur, dhe kryepeshkopin katolik shqiptar të Durrësit, Martino Firmiano, përgatitën dërgimin e armëve për rreth 50,000 të iniciuar të lëvizjes.
Megjithatë, plani dështoi që në nisje për shkak të një sërë rrethanash të pafavorshme:
- më 25 shkurt, Xhem Sulltani vdiq në Napoli, duke shuar kështu çdo shpresë për mbështetje turke;
- më 27 shkurt, kur anija e Arianitit ishte gati të nisej drejt bregdetit shqiptar, venedikasit — të cilët morën lajmin e vdekjes së Xhemit dhe donin t’ia komunikonin të parët Sulltanit — ndaluan nisjen e çdo mjeti lundrues.
Anija e kryengritësve u kap, ngarkesa u sekuestrua bashkë me korrespondencën e lëvizjes. Kryepeshkopi dhe ekuipazhi u arrestuan, ndërsa Arianiti, falë paralajmërimit në kohë të një kapedani shqiptar, arriti të shpëtonte në Pulja dhe më pas u kthye në Monferrat, prej nga ku vazhdoi përpjekjet e tij për çlirimin e atdheut.
Republika e Venedikut, e cila nuk dëshironte të rrezikonte marrëdhëniet e saj të brishta me turqit, njoftoi menjëherë ambasadorin e saj grek me prejardhje, Aloysius Secundinus, që t’ia komunikonte Portës lajmin e vdekjes së Xhemit dhe të lëvizjes së Arianitit.
Po atë vit, trupat e Karl VIII u detyruan të tërhiqen nga Napoli dhe nga Italia, pas formimit të Aleancës së Shenjtë (31 mars 1495) kundër pushtimit francez. Me vdekjen e Xhemit dhe tërheqjen e francezëve, për Bajazitin II nisi një periudhë e re, pas 14 vitesh ku ai ishte detyruar të mbante një qëndrim të moderuar ndaj Perëndimit.
Për të krishterët e shtypur të Lindjes, këto zhvillime e zymtuan plotësisht perspektivën e çlirimit.
Nënshkrimi i Jan Laskaris
(E. Legrand, Bibliographie Hellenique…, vol. 1, Paris 1885, f. CXLVI)
Përtej rrëfimit të mësipërm të ngjarjeve, shqyrtimi më i gjerë i lëvizjes së Arianitit, në lidhje me veprimtarinë e stradiotëve, paraqet interes të veçantë. Evoluimi i sjelljes së këtij grupi shoqëror, i cili, në rrethana të caktuara, mblidhet dhe organizohet rreth një udhëheqësi, shfaqet si fenomen afatgjatë.
Kjo kategori e çuditshme njerëzish luftarakë, kontradiktorë dhe shpesh të paparashikueshëm, arrin të jetë origjinale si në vlerat e tyre, ashtu edhe në mënyrën e luftimit. Stradiotët paraqiten zakonisht si mercenarë që luftojnë për interesa të huaja, por, si në rastin e lëvizjes së Arianitit, ata luftuan edhe për ideale më të larta: lirinë.
Megjithatë, lufta që ata zhvillonin ishte “nga baza”, pasi nuk shpallej nga autoritetet ligjore; prandaj cenonte ekuilibrat politikë dhe për këtë arsye shtypej, madje edhe kur përputhej me një klimë të përgjithshme lufte, si ajo e fushatës së Karl VIII. Është domethënëse që Venediku, vetëm me dyshimin e pjesëmarrjes në një lëvizje të tillë, e shtypi kryengritjen në embrion, për të mos prishur marrëdhëniet me turqit.
E vetmja mënyrë për stradiotët që të fitonin status dhe njohje ishte përmes lidhjeve të udhëheqësve të tyre me fuqi politike të rëndësishme. Falë kontakteve të krerëve të tyre, stradiotët u rekrutuan në Evropën Perëndimore, morën toka, u lejuan të ushtronin ritin fetar dhe fituan status shoqëror.
Nga ana tjetër, ata sollën një risi në doktrinën ushtarake të Mesjetës: taktikat e tyre të sulmit — surpriza, shpejtësia dhe pritë të shumta — krijuan një filozofi të re lufte, më pak statike dhe më të lëvizshme. Forma dhe ideologjia e luftëtarit ndryshoi shpejt, ashtu si te Arianiti, i cili, siç shënon bashkëkohësi i tij Commynes, e nxirrte prejardhjen nga Aleksandri i Madh. Armët e tyre, dikur mjete të rënda vrasëse, u shndërruan në objekte prestigji, duke zbukuruar pallatet mbretërore — si shpata e Kostandin Arianitit, që edhe sot zbukuron armatën mbretërore të Torinos. Përgatiti Elis Buba / usalbanianmediagroup.com
Bibliografia – Burimet
- Apostolos E. Vakalopoulos, Historia e Helenizmit Modern, vëll. 3, Selanik 1968, f. 62–71.
- Philippe de Commynes, Les Mémoires, ed. Den. Godefroy, Paris 1649, f. 310–311.
- Vladimir Lamansky, Secrets d’Etat de Venise…, vol. B, New York 1968, f. 292–300.
- Giovanni Musachi, “Historia della casa Musachia”, Chroniques greco-romanes inédites…, Berlin 1873, f. 270–340.
- Konstantinos Sathas, Ushtarët grekë në Perëndim dhe rilindja e taktikës greke, Athinë 1993³.
*George I. Pilides – Filolog / Historian
“Epirus – Albania: The movement of Constantine Arianites”
