Është gjithnjë me interes t’i rikthehemi për shqyrtim disa temave që prirjet politike synojne ti lënë në mjegull. Fjalën sot do e mbajmë në përkatësinë historike dhe administrative të qytetit të Budvës (Budua) në hapësirën e quajtur Albania në dokumentacionin venedikas dhe në historiografinë evropiane të shekujve XV–XVIII. Duke u mbështetur në burime arkivore, kartografi ushtarake, vepra humaniste dhe studime moderne, argumentohet se identifikimi i Budvës si pjesë e Shqipërisë Albania nuk përfaqëson një rastësi terminologjike, por një realitet politik, administrativ dhe etno‑kulturor të kohës.
Qyteti bregdetar i Budvës, sot në territorin e Malit të Zi, përbën një nyje të rëndësishme historike në Adriatikun lindor. Në burimet mesjetare dhe të hershme moderne, Budva përmendet shpesh nën emërtimin Budua dhe shfaqet e integruar në hapësirën administrative e gjeopolitike të quajtur Albania. Një plan ushtarak venedikas i shekullit XVIII, i titulluar qartazi Piantà di Budua in Albania, përfaqëson një dëshmi të drejtpërdrejtë të këtij perceptimi.
Budva në administratën dhe kartografinë venedikase
Republika e Venedikut, që nga fundi i shekullit XIV, konsolidoi zotërimet e saj në Adriatikun lindor përmes një sistemi të mirëstrukturuar administrativ. Në këtë kontekst, termi Albania përdorej për të përfshirë një brez të gjerë bregdetar nga Durrësi deri në Kotor, ku Budva zinte një pozicion strategjik.
Studimet e Frederic C. Lane dhe Oliver Jens Schmitt dëshmojnë se Albania Veneta nuk ishte një nocion etnik në kuptimin modern, por një njësi politiko‑administrative e mirëpërcaktuar, ku Budva përfshihej rregullisht në raportet e Senatit të Venedikut dhe në hartat ushtarake të Provveditori da Terra e da Mar (ASVe).
Plani ushtarak i Budvës i shekullit XVIII, i ruajtur në Archivio di Stato di Venezia, shënon qartë qytetin si pjesë e Albania, duke reflektuar vazhdimësinë terminologjike dhe institucionale të këtij emërtimi.
Dëshmitë e historiografisë humaniste evropiane
Autorët humanistë të shekujve XV–XVI, si Marin Barleti dhe Paolo Giovio, përdorin termin Albania për të përshkruar një hapësirë më të gjerë se kufijtë e Shqipërisë së sotme. Në veprën e Barletit mbi Skënderbeun, kufijtë e Epirit dhe Shqipërisë përfshijnë bregdetin verior adriatik, ndërsa Giovio identifikon qytete si Budua brenda kësaj hapësire politike dhe kulturore.
Këto përshkrime dëshmojnë se në mendësinë gjeografike të Evropës së Rilindjes, Budva nuk perceptohej si një entitet i shkëputur nga Shqipëria historike.
Përbërja etnike dhe prania shqiptare
Studimet e Milan Šufflay dhe analizat moderne të Noel Malcolm tregojnë se popullsi shqiptare ishin të pranishme në Budvë dhe rrethinat e saj, veçanërisht në zonat e Krajës, Ulqinit dhe Grbaljit. Këto komunitete arbërore kontribuan në jetën ekonomike, ushtarake dhe fetare të qytetit.
Eqrem Çabej dhe Petar Skok kanë evidentuar elemente të rëndësishme të toponimisë dhe onomastikës shqiptare në këtë rajon, duke dëshmuar një shtresëzim gjuhësor para‑sllav dhe një vazhdimësi iliro‑shqiptare.
Burimet kishtare dhe raportet baritore
Raportet e Congregatio de Propaganda Fide në Arkivin Apostolik të Vatikanit përmendin Budvën në lidhje me dioqezat shqiptare dhe popullsinë arbërore katolike. Këto dokumente konfirmojnë jo vetëm lidhjet administrative, por edhe ato kulturore e fetare me hapësirën shqiptare.
Identifikimi i Budvës si pjesë e Albania në dokumentacionin venedikas dhe evropian nuk duhet interpretuar si një anakronizëm apo keqemërtim. Përkundrazi, ai pasqyron një realitet historik të ndërlikuar, ku kufijtë politikë, etnikë dhe kulturorë ishin fluidë dhe të ndërthurur.
Harta Piantà di Budua in Albania është një dëshmi vizuale e kësaj tradite administrative dhe përforcon argumentin se Budva ishte e integruar në hapësirën shqiptare të Adriatikut lindor.
Nga analiza e burimeve arkivore, kartografike dhe historiografike del qartë se Budva (Budua) ka qenë e perceptuar dhe e administruar si pjesë e Shqipërisë në një periudhë të gjatë historike. Ky fakt përbën një element të rëndësishëm për rishikimin kritik të historisë së Adriatikut lindor dhe për kuptimin e rolit të shqiptarëve në këtë hapësirë.
Referenca;
- Archivio di Stato di Venezia, Senato, Dispacci, Provveditori da Terra e da Mar.
- Barleti, Marin. Historia de vita et gestis Scanderbegi. Romë, 1508.
- Çabej, Eqrem. Studime gjuhësore. Tiranë.
- Giovio, Paolo. Commentario delle cose de’ Turchi. Firenze.
- Lane, Frederic C. Venice: A Maritime Republic. Baltimore, 1973.
- Schmitt, Oliver Jens. Das venezianische Albanien (1392–1479). München, 2001.
- Šufflay, Milan. Srbi i Arbanasi. Zagreb, 1925.
- Tenenti, Alberto. Piracy and the Decline of Venice. Berkeley, 1967.
