Tensionet e sotme në rajonin e Ballkanit burojnë nga proceset e shekullit XIX – veçanërisht nga shpërbërja e Perandorisë Osmane dhe Perandorisë së Habsburgëve, thotë historiani i njohur gjerman Konrad Clewing. Ai thekson se formimi i dhunshëm i shteteve, lëvizjet e popullsisë dhe ndërhyrjet e fuqive të mëdha asokohe krijuan një paqëndrueshmëri që shpesh keqkuptohet nga Perëndimi edhe në ditët e sotme.
Në një intervistë për The Geopost, historiani gjerman thotë se Ballkani vazhdon të mbetet peng i trashëgimisë osmane dhe habsburgiane. Duke shtuar se Kosova është një shembull i transformimit të shpejtë, ai nënvizon se emigracioni masiv përbën një sfidë më vete.
The Geopost: Nga perspektiva juaj, cilët faktorë kanë pasur ndikimin më të fortë në formimin e identitetit në Ballkan gjatë shekullit XIX?
Clewing: Po, kjo është një pyetje e gjatë dhe e vështirë për t’u përgjigjur shkurt. Në thelb, shekulli XIX u karakterizua nga një zhvillim i gjatë, hap pas hapi, dhe jo gjithmonë i qëndrueshëm i shtetformimeve individuale në Ballkan dhe nga shkëputja graduale nga perandoritë ekzistuese. Këto dy perandori ishin Perandoria Osmane në jug dhe Perandoria e Habsburgëve në veri. Dhe në fakt, Rusia, siç thatë edhe ju, hyri si palë e tretë në Evropën Juglindore, të paktën në periferi, në fund të shekullit XVIII. Pra, Rusia ishte shumë e pranishme. Fuqitë e tjera të mëdha evropiane – Perandoria e Habsburgëve, siç u përmend, Rusia, Prusia, më pas Gjermania, Italia që erdhi më vonë, si dhe Britania e Madhe dhe Franca – patën ndikim të madh në mënyrën se si u trajtuan zhvillimet.
Dhe shpesh është keqkuptuar në Perëndim, atje ku Ballkani është studiuar, se sa shumë paqëndrueshmëri u krijua realisht gjatë shekullit XIX. Jeta e njerëzve këtu, kryesisht në pjesën osmane ose post-osmane të gadishullit Ballkanik, u desh të përballonte tronditje të mëdha dhe ndryshime që shpesh ishin rrezik për jetën e pjesëve të popullsisë. Për shembull, shteti i parë që u krijua plotësisht pas 10 vitesh luftë ose kryengritje – si të doni ta quani – ishte Greqia, e cila u formua në vitin 1830, dhe komuniteti relativisht i vogël, por i rëndësishëm mysliman atje prej rreth 10% u zhduk plotësisht nga ato ngjarje. Kjo lidhej gjithashtu me faktin se ndarja nga Perandoria Osmane ishte një akt revolucionar në shumë aspekte. Tokat u rishpërndanë, për shembull, nga shumë pronarë tokash myslimanë – jo vetëm myslimanë – pasi u dëbuan ose u vranë, te pjesë të tjera të popullsisë që morën në pronësi këto toka.
Dhe në Perëndim shpesh kemi keqkuptuar se sa i rëndësishëm duhet të ketë qenë ky proces për njerëzit – si për ata që kërcënoheshin, ashtu edhe për ata që përfitonin nga ndryshimet – sepse gjithçka ishte në lëvizje dhe mund të përfaqësonte rrezik për jetën tuaj, jetën e familjes suaj, e kështu me radhë.
Kjo nuk ndodhte sepse Ballkani ishte i prirur ndaj dhunës apo i “varur” nga dhuna në ndonjë mënyrë, por sepse Perandoria Osmane po dobësohej – gjë e pamohueshme – dhe aktorë të rinj, kryesisht shtetet e reja kombëtare dhe fuqitë e mëdha evropiane, hynin për të mbushur boshllëkun. Pra, ishte një shekull shumë i trazuar dhe Rusia mbështeti të gjitha proceset e shtetformimit – me përjashtim të atij shqiptar, i cili erdhi i fundit. Fuqitë e tjera gjithashtu mbështetën shumë prej këtyre proceseve. Pra, është një spektër i gjerë me aspekte shumë interesante.
The Geopost: Si pasqyrohen ende në narrativat politike bashkëkohore të Evropës Juglindore trashëgimitë historike të Perandorisë së Habsburgëve?
Clewing: Ndoshta do ta zgjeroja pyetjen te Perandoria e Habsburgëve dhe ajo Osmane. Sa i përket aspektit habsburgian, mendoj se pjesa veriore e gadishullit ka më shumë vetëbesim në qasjen e saj “në anën e duhur të Evropës”, në idenë e një tradite shtetërore, të sundimit të ligjit të trashëguar dhe të diçkaje mbi të cilën mund të ndërtohet – qoftë në drejtim të krenarisë, qoftë të funksionimit të institucioneve. Nga ana tjetër, si për trashëgiminë osmane, ashtu edhe habsburgiane, ekziston edhe narrativa e shikimit të historisë së vet dhe të shoqërisë së vet si rezultat i një akti çlirimi nga sundimi i huaj. Kjo është pjesërisht e kuptueshme dhe e drejtë, pasi në gjithë procesin që përshkrova më herët, më shumë njerëz morën pjesë dhe patën zë në vendimmarrje.
Pra, pjesëmarrja e popullsisë u rrit dhe kjo ishte një lloj demokratizimi dhe çlirimi nëse mund ta quajmë kështu. Por ana e keqe e kësaj narrative është se çlirimi vendoset gjithmonë mbi baza kombëtare individuale, dhe të gjithë të tjerët – jo vetëm perandoritë e vjetra, por edhe fqinjët e rinj – shihen si armiq. Kjo krijon një gjendje mosbesimi që e vështirëson ndërtimin e besimit si brenda shoqërisë, ashtu edhe në marrëdhëniet rajonale.
The Geopost: Si i shihni zhvillimet politike, historike dhe sociale në Ballkan, veçanërisht në rajonin tonë, në Kosovë?
Clewing: Aktualisht, Kosova është një shembull ndriçues i një shoqërie që ka kaluar stres të madh dhe tani po i përballon dhe po realizon ndryshime të shpejta. Nëse e krahasoni situatën e sotme me atë të 30 viteve më parë, është thjesht e pabesueshme se sa shumë ka ndryshuar. Sot njerëzit mund të udhëtojnë jashtë vendit, së fundmi edhe me liberalizimin e vizave, dhe sistemi arsimor është krejtësisht tjetër nga ai i 30, 60 apo 90 viteve më parë, kur shumica e popullsisë në Kosovë ishte analfabete.
Kosova është si një pjesë e vogël e një super-vullkani ku mund të shohësh se sa shumë mund të arrihet dhe se me çfarë barrësh duhet të përballesh. Dhe si në gjithë Ballkanin, një nga ndryshimet kryesore për keq është situata demografike.
Ka shumë njerëz që po largohen nga vendi, njësoj si nga vendet e tjera përreth. Në pjesën tjetër të Evropës, kemi të njëjtin zhvillim demografik, por atje shoqëritë prej kohësh janë shndërruar në shoqëri imigracioni, ndërsa Ballkani vetëm së fundmi ka filluar hapat e parë drejt kësaj dhe mbetet ende zonë emigracioni. Prandaj, kuptoj që problemet janë më të mëdha se në pjesë të tjera të Evropës.
The Geopost: A ekziston një moment historik në Evropën Juglindore, veçanërisht në Ballkan, që mendoni se meriton më shumë vëmendje akademike sesa merr aktualisht?
Clewing: Do të përmendja një strukturë dhe një ngjarje. Struktura lidhet me ngjashmëritë dhe efektet e afërsisë së ngushtë që kanë vendet e Ballkanit. Çdo vend është shumë i vogël dhe të gjithë janë ngritur nga baza më pak a më shumë të ngjashme, por pa marrë parasysh se ku qëndrojnë këto ngjashmëri dhe ndryshime. Kjo kërkon në historiografi dhe në shkencat historike mundësinë për të studiuar gjuhët e fqinjëve, gjë që është e vështirë të ofrohet në vende të vogla ku njerëzit kanë prioritet të mësojnë anglisht, gjermanisht, frëngjisht apo gjuhë të tjera.
Megjithëse kam shpresë te inteligjenca artificiale në aspektin e qasjes gjuhësore, mendoj se prapëseprapë do të ishte shumë e rëndësishme – ta marrim shembullin e Kosovës – të kemi historianë që dinë të lexojnë tematika serbe, dhe në Serbi historianë që dinë të lexojnë tematika shqiptare. Por është e vështirë t’i gjesh, sepse shkollat, për arsye të kuptueshme, nuk e shohin këtë si prioritet, dhe as nxënësit. Kjo duhet të bëhet në nivel universitar.
Sa i përket ngjarjes historike: Kongresi i Berlinit i vitit 1878, i cili do të shënojë 150-vjetorin në vitin 2028. Aty u bashkuan shumë prej aspekteve që përmenda në përgjigjen e parë – ndikimet e huaja, por edhe përpjekjet e popujve të Ballkanit për të vendosur vetë për fatin e tyre, si dhe shumë keqkuptime të mëvonshme për atë që ndodhi dhe se çfarë nënkuptonte ky Kongres. A ishte parakolonial, postkolonial, denigrues apo shpresëdhënës për rajonin? Të gjitha këto meritojnë studim më të thelluar.
The Geopost: Dhe nga epoka e re, nga viti 1999 deri më sot, si e shihni rolin e Gjermanisë në Ballkan, veçanërisht në lidhje me Kosovën?
Clewing: Si historian, do të filloja pak më herët, në vitet 1990. Politika gjermane në Ballkan, ku Kosova zinte një vend të rëndësishëm, u bë faktor kyç në ridimensionimin e asaj që Gjermania mund të bënte dhe duhej të bënte – në koordinim, por edhe nganjëherë në përplasje me partnerët evropianë ose me SHBA-të – si një aktor relativisht i pavarur, që megjithatë dëshironte të ruante multilateralizmin. Gjermania duhej të pranonte se ishte vendi më i madh evropian dhe ekonomia më e madhe, prandaj kishte përgjegjësi për të vepruar. Dhe ajo veproi pas përvojës së hidhur të Bosnjës.
Politika gjermane ndaj Kosovës, jo menjëherë pas luftës në Bosnjë, por relativisht shpejt më pas, u zhvillua drejt një pozicionimi të ri ku fraza kryesore ishte “jo një Bosnjë e dytë”, prandaj duhej përgatitje për ndërhyrje së bashku me partnerët. Kjo ndodhi në vitin 1999 dhe Gjermania u bë një nga aktorët kryesorë – jo vetëm në terren, me zonën e Prizrenit nën administrim ushtarak gjerman për një periudhë, por edhe në aspektin diplomatik, ekonomik dhe të bashkëpunimit.
Gjermania kishte pranuar dhjetëra mijëra, madje rreth 200 mijë refugjatë nga Kosova para luftës, shumë prej të cilëve u kthyen pas luftës në Bosnjë – gjë që nuk ishte ide e mirë në atë moment. Megjithatë, sot Gjermania dhe bota gjermanofone janë shumë të lidhura me Kosovën, dhe anasjelltas, për shkak të shumë kosovarëve që jetojnë atje. Kjo krijon një mjedis krejt të ri dhe duhet shfrytëzuar më mirë. Mendoj se diaspora duhet të përfshihet shumë më tepër se sa është bërë deri tani. /The Geopost
