Nga Albert Vataj
Në këtë vit të shënuar, kur koha numëron dy shekuj nga lindja e Pashko Vasës, Shqipëria ndalet për të përulur kokën dhe për të ngritur zemrën. Kjo përvjetore nuk është thjesht një datë kalendarike, por një thirrje për kujtesë, për reflektim dhe për ringjallje të vlerave që ai mishëroi: atdhedashurinë pa kompromis, guximin intelektual, dhe besimin e palëkundur në forcën e gjuhës dhe të kulturës për të ndërtuar një komb.
Pashko Vasa nuk ishte vetëm një poet, një shkrimtar, një guvernator. Ai ishte një zë që i foli kohës së vet me kurajë, dhe që i flet edhe kohës sonë me urtësi. Ai ishte një zemër që rrahu për Shqipërinë në çdo hap të jetës, në çdo varg të shkruar, në çdo përpjekje për liri dhe dinjitet. Ai ishte një gurthemel i ndërgjegjes kombëtare, një ndër yjet më të ndritshëm të Rilindjes, që nuk u shua me vitet, por u kthye në dritë udhëzuese për brezat.
Sot, në 200-vjetorin e lindjes së tij, nuk kujtojmë vetëm njeriun, por ringjallim mesazhin. Sepse amaneti i Pashko Vasës nuk është një relike e së shkuarës, por një thirrje e gjallë për të mbrojtur gjuhën, për të nderuar historinë, dhe për të ndërtuar një të ardhme ku shqiptaria të mos jetë vetëm emër, por frymë, veprim dhe krenari.
Një zë dhe një zemër. Një personalitet dhe një gurthemel. Një vullnet i pashuar atdhetarie që nuk u drodh as përballë stuhive më të egra. Një kushtrim që nuk u shua me kohën, por vazhdon të gjëmojë në gjokset shqiptare, si një flakadan i gjakuar që ndriçon amanetin e përjetshëm të shqiptarisë.
Ai ishte dhe mbeti: Pashko Vasa. Erdh dhe u amëshua në zërin e kombit, në zemrën e një dëshmueseje që nuk rreshti së kujtuari. Emri i tij është nyje e historisë dhe e atdhetarisë, pushtet i shpirtit dhe kushtim i penës. Një penë që shkreptinte si shigjetë, që godiste padrejtësinë dhe ngjallte ndërgjegjen.
Më 29 qershor 1892, larg, në Beirut të Libanit, ndali fryma e Vaso Pashë Shkodranit. U shua një dritë e Rilindjes Kombëtare, një poet, një shkrimtar, një guvernator që i shërbeu kombit deri në të fundit të frymës. I lindur më 17 shtator 1825 në Shkodër, në një shtëpi që sot ruan kujtesën e tij si muze, ai trashëgoi rrënjë nga Mirdita, por u rrit në djepin e korifejve.
Rruga e tij ishte e gjatë, e mbushur me sfida dhe ngulme. Ai nuk u mjaftua me ëndrrën—ai e jetoi atë. Në vitin 1847, u gjend në Itali, në zemër të kryengritjes për liri. U rreshtua me idealistët e kohës: Mazzini, Garibaldi, Gioberti, Mickiewicz. Në Bolonjë, si oficer i Kalorsisë Qytetare, ai nuk ishte thjesht një ushtar, por një frymë e gjallë e solidaritetit ndërkombëtar.
Në letrat që i dërgoi Nikolo Tomazeut, ai shprehu jo vetëm idetë e tij, por edhe shpirtin e një shqiptari që kërkonte lirinë për të gjithë. Mori pjesë në shpalljen e Republikës së Venedikut, përkrah popullit që luftonte kundër austriakëve. Pas rënies së qytetit, u detyrua të largohej në Stamboll, ku nisi një kapitull të ri në jetën e tij.
Në Perandorinë Osmane, ai u ngjit në shkallët e administratës, duke e kthyer pozitën në shërbim të çështjes shqiptare. Në Halep, në Londër, në Shkodër—ku do që shkoi, ai mbolli farën e ndërgjegjes kombëtare. U përfshi në përpjekjet për alfabetin e përbashkët, për shkollat shqipe, për organizatat kulturore dhe patriotike.
Në vitet 1878–1882, krahas Abdyl Frashërit, u shqua si një nga figurat kyçe të Komitetit të Stambollit. Më 1879, ishte ndër themeluesit e Shoqërisë së të Shtypurit Shkronja Shqip. Ai nuk ishte vetëm një veprimtar, por një mendje e ndritur, një zemër që rrihte për lirinë dhe dinjitetin e popullit të vet.
Veprat e tij janë testament i një shpirti të madh:
– “Skicë historike mbi Malin e Zi sipas traditave të Shqipërisë” (1872)
– “E vërteta mbi Shqipërinë dhe shqiptarët” (1879)
– “Bosnja dhe Hercegovina gjatë misionit të Xhevdet Efendiut” (1865)
– “Gramatikë e shqipes” (1887)
Në to, ai mbrojti të drejtën e shqiptarëve për të jetuar të lirë, kritikoi burokracinë osmane dhe artikuloi kërkesat e Lëvizjes Kombëtare me një qartësi që nuk lë vend për dyshim.
Pashko Vasa nuk është thjesht një emër në histori. Ai është një zë që nuk heshti kurrë. Një zemër që nuk pushoi së rrahuri për Shqipërinë. Një penë që nuk u lodh së shkruari amanetin e lirisë.
