Dëmtimi i autonomisë (autoqefalisë) së Kishës Ortodokse Shqiptare
2 gusht 1992 – 2023, 31 vjet nga Fronëzimi i Kryepiskopit Anastas, si Kryepiskop i Tiranës, Durrësit dhe i gjithë Shqipërisë –
Data 2 gusht tashmë ka hyrë kalendarin historik të Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë.
Kundërshtimet ndaj Kryepeshkopit Anastas Janullatos
Kundërshtimet ndaj Kryepeshkopit Anastas Janullatos përqendrohen te qenia e tij me kombësi greke dhe tensionet në kohë të ndryshme të marrëdhënieve mes Shqipërisë e Greqisë. Në 2 gusht 1992 fronëzohet si Kryepeshkopi i Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë, në Kishën Katedrale të Tiranës, në prani të të gjithë klerikëve e laikëve, përfaqësues të krahinave të Shqipërisë, të përfaqësuesve të Patriarkanës Ekumenike të Konstandinopojës (Stambollit) si dhe nga klerikë ortodoksë nga USA, por duke pasur kundërshtime nga një grup personash brenda në kishë. Por akuzat ndaj krypeshkopit vazhdonin se edhe Patriarkati shkelte dispozita. Kisha Ortodokse dhe Kryepeshkopi deklaronte vazhdimisht në median e shkruar dhe televizive se fronëzimi i tij si Kryepeshkop ishte i rregullt dhe pa ndonje shkelje kanonike te Kishes, as te shtetit, por u krye pas miratimit zyrtar të Presidentit të atëhershëm të Shqipërisë Sali Berisha (30.6.1992), konform të së Drejtës Kanonike Kishtare Ortodokse, pas kërkesës së ortodoksëve shqiptarë drejtuar Patriarkanës Ekumenike. Në vjeshtën e vitit 1994, u tentua me projektkushtetutën e re, largimi përfundimtar i Kryepeshkopit, por së fundi ajo u hodh poshtë në referendumin e 6 nëntorit 1994.
Rezistenca brenda KOAKSH-it
Disa shqiptarë ortodoksë, njohin At Nikollë Markun si kreun e Kishës Ortodokse Autoqefale Kombëtare të Shqipërisë (KOAKSH) e si drejtuesin legjitim të ortodoksisë shqiptare. Gjithashtu, mbështetja që Janullatosi i ka bërë me anë të KOAKSH-it politikave të shtetit grek ndaj atij shqiptar, ka bërë që të shihet si figurë e dyshimtë që mundohet të fusë përçarjen mes besimtarëve shqiptarë ortodoksë.
Në sulmet ndaj Anastasit e orientojnë këndin optik të marrëdhënieve Janullatos-Liolin vetëm në vitet e para të dhjetëvjeçarit të viteve 90-të, duke injoruar vazhdimësinë dhe marrëdhëniet që janë zhvilluar që nga ajo kohë me Kishën Shqiptare të Amerikës, konkretisht edhe me Atë Liolinin.
Kisha ortodokse shqiptare e Amerikës me seli në Boston, nën kryesinë e At A. Liolinit, kur mori vesh përgatitjet për shpalljen e Janullatosit si kryepeshkop i KOASh-it, lëshoi më 30 korrik 1992 këtë deklaratë:
“Ne protestojmë vendimin e Patriarkut ekumenik në Stamboll që një prift me kombësi greke të bëhet kryepeshkop i Tiranës dhe i gjithë Shqipërisë. Në bazë të statuteve të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare, në të kaluarën të gjithë klerikët permanent prej kryepeshkopit dhe deri te famullitarët, kanë qenë shqiptarë. Klerikët e huaj që janë tani në Shqipëri janë pritur me mirënjohje për ndihmën që po japin duke rindërtuar Kishën Ortodokse në përputhje me historinë tonë të veçantë, me traditat dhe identitetin tonë, të cilat diktojnë që kryetari i Kishës Ortodokse Shqiptare të jetë me kombësi shqiptare. Letra kredenciale e peshkopit Anastas Janullatos më 3 qershor 1991, premton se puna e tij në Shqipëri si një i dërguar i veçantë ekleziastik do të ishte e kufizuar në kohë dhe në detyra deri sa të rimëkëmbej Kisha Autoqefale Ortodokse Shqiptare. Ne mendojmë se për të qenë Kisha Ortodokse Shqiptare vetëqeverisëse dhe e pavarur (autoqefale) është e domosdoshme që klerikët dhe sidomos kryepeshkopi të jenë me kombësi dhe nënshtetësi shqiptarë.”
Ndërkaq, Prifti Nikolla Marku nga Elbasani depozitoi në vitin 2015 një kallëzim në prokurori me 12 akuza për kreun e KOASH, Anastas Janullatos. Janullatos akuzohet nga kreu i kishës “Shën Mëria” në Elbasan, se lobon kundër interesave të Shqipërisë. Sipas At Nikolla Markut, këto më poshtë janë disa akuzat për të cilat duhet hetuar Janullatos: Ndërhyrje në punët e Shqipërisë; Shkelje të statutit të Kishës; Bashkëpunim me qarqe shoviniste; Shkelje të territorit shqiptar; Lobim kundër interesave të Shqipërisë etj.
Marrëdhëniet midis Kishës Orthodhokse dhe Shtetit janë përcaktuar përfundimisht me ligjin nr. 10057/22.1.2009, “Marrëveshja ndërmjet Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë dhe Këshillit të Ministrave të Republikës së Shqipërisë për rregullimin e marrëdhënieve të ndërsjella”, të hartuar sipas detyrimit të përcaktuar në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë.
Por njëra palë është në shkelje të dukshme të kushtetutës, minimalisht.
Përdhosja e autonomisë së Kishës
Janullatosi është autori i denigrimit të figurës së peshkopit Fan Stilian Noli; autorit direkt të autoqefalisë së kishës ortodokse shqiptare dhe figurës së madhe të formimit intekektiv të botëkuptimit real shqiptar.
Peshkopi grek Janullatos, ka punuar që të anashkalojë dhe t’i humbë rëndësinë e autoqefalisë kishës ortodokse shqiptare.
Themelet e autonomisë së Kishës Ortodokse
Noli, pas 444 vjetësh të pushtimit otoman (1478 – 1922), u krijua Sinodi i Parë i Kishës Ortodokse Shqiptare. Këtij akti i kishte paraprirë veprimtaria e Rilindasve dhe priftërinjëve atdhetarë, të cilët luftuan pa pushim për pavarësinë e Kishës Ortodokse Shqiptare, dhe veçanërisht për aplikimin e Liturgjisë së saj në gjuhën shqipe. Në këtë luftë me Kishën greke, që kishte pretendime shekullore, patëm edhe martirë nga radhët e prelatëve shqiptarë, siç ishin Papa Kristo Negovani, At Stath Melani e të tjerë.
Sinodi i Parë, i krijuar në vitin 1922, përbehej nga: Hireotheu – mitropolit i Korçës e Gjirokastrës; Kristofor Kisi – mitropolit i Beratit e Vlorës; dhe Fan Noli – mitropolit i Durrësit e Tiranës. Ky Sinod, sipas Nolit, vijoi deri në vitin 1924, kur “Peshkopi i kuq shiptar”, u detyrua të largohej nga Shqipëria, për shkak të ndjekjes nga regjimi zogollian.
Me 16 qershor të vitit 1929, Kongresi gjithortodoks i mbledhur në Korçë, krijoi Sinodin e Dytë, dhe njëherësh formuloi edhe Statutin e Kishës Ortodokse Shqiptare, në të cilin thuhet: “Kryepeshkopi, peshkopët, zëvendësit e tyre lokalë, Ikonomi i Madh, Sekretari i Përgjithshëm i Sinodit, si dhe ndihmësit e tij dhe zëvendës klerikët e Kryepeshkopit dhe peshkopëve, duhet të jenë: “ME GJAK, GJUHË DHE NËNSHTETËSI SHQIPTARE”!
Si rezultat i punës dhe luftës këmbëngulëse të Peshkop Nolit, dhe shokëve të tij në Shqipëri e në diasporë, me 12 Prill të vitit 1937, Kishës Ortodokse Shqiptare, iu njoh zyrtarisht varësia direkte nga Patriarkana Ekumenike, dhe u shpall “AUTOQEFALE” (Autonome). / usalbanianmediagroup
